Τοπικές Εορτές και Πανηγύρια
Στις 18 του Ιανουαρίου στον Άγιο Αθανάσιο του Στανού πραγματοποιείται σειρά εκδηλώσεων που σχετίζονται με την τοπική παράδοση.
Στις 9 Μαρτίου στο Γομάτι γιορτάζεται η μνήμη των 40 Μαρτύρων και πραγματοποιούνται εκδηλώσεις με θρησκευτικό χαρακτήρα.
Την 25η Μαρτίου γιορτάζει η μονή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στην Ολυμπιάδα.
Την ημέρα της γιορτής του Αγίου Γεωργίου πραγματοποιούνται παραδοσιακές εκδηλώσεις στη Βαρβάρα, οι οποίες συνοδεύονται από προσφορά φαγητού στο πατροπαράδοτο κουρμπάνι. Την ίδια ημέρα γιορτάζει και το Νεοχώρι τον προστάτη Άγιό του.
Την Τρίτη ημέρα του Πάσχα γιορτάζουν τα ξωκλήσια του Αγίου Ραφαήλ στη Μεγάλη Παναγία, στα Στάγιρα και στη Βαρβάρα, ενώ την επόμενη Παρασκευή γιορτάζουν τα ξωκλήσια της Ζωοδόχου Πηγής στην Αρναία και στην Ιερισσό.
Στις 2 Μαΐου, του Αγίου Αθανασίου, γίνονται εκδηλώσεις στα ξωκλήσια της Μεγάλης Παναγίας, του Στανού (όπου γιορτάζεται και η Πρωτομαγιά), του Νεοχωρίου και της Βαρβάρας.
Στις 20 Μαΐου στο Άγιο Νικόλα του Βουνού, στο Στρατώνι, πραγματοποιείται μεγάλο πανηγύρι που συνδυάζεται με φυσιολατρικές δραστηριότητες.
Την ημέρα του Αγίου Πνεύματος οργανώνονται λαογραφικές εκδηλώσεις στην Ουρανούπολη, οι οποίες λόγω του τριημέρου των διακοπών, προσελκύουν πλήθος επισκεπτών. Την ίδια ημέρα γιορτάζει το ξωκλήσι της Αγίας Τριάδας στο Γομάτι.
Στις 29 Ιουνίου γιορτάζει το ξωκλήσι των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου στην Ιερισσό.
Στις 5 Ιουλίου γιορτάζει στο Παλαιοχώρι ο Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης και με αυτήν την ευκαιρία οι κάτοικοι συμμετέχουν σε λαογραφικές εκδηλώσεις.
Στις 7 Ιουλίου γιορτάζει η Αγία Κυριακή στην Ολυμπιάδα. Πλήθος εκδηλώσεων πραγματοποιούνται στο χωριό σχεδόν ολόκληρη την προηγούμενη εβδομάδα, ανάμεσα στις οποίες και η περίφημη «Γιορτή του Μυδιού», η οποία αποτελεί πόλο έλξης επισκεπτών από ολόκληρη τη Μακεδονία και από χώρες της Ευρώπης.
Στις 20 Ιουλίου η Ιερισσός γιορτάζει τον Προφήτη Ηλία, διοργανώνοντας μεγάλο πανηγύρι λίγα χιλιόμετρα έξω από το χωριό. Την ίδια ημέρα ο Προφήτης Ηλίας γιορτάζεται στο Γομάτι και στο Νεοχώρι. Γλέντια, χοροί παραδοσιακοί, λαογραφικές εκδηλώσεις, συνθέτουν την καλοκαιρινή εικόνα των προορισμών της περιοχής που ελκύουν πάντα πλήθος επισκεπτών.
Στις 26 Ιουλίου στην Αρναία πραγματοποιείται μεγάλο και ξακουστό πανηγύρι προς τιμήν της Αγίας Παρασκευής. Χιλιάδες κόσμου συγκεντρώνονται στο ομώνυμο άλσος για να προσκυνήσουν και στη συνέχεια να γιορτάσουν, να γλεντήσουν και να χορέψουν στο άκουσμα των ζουρνάδων, που ολόκληρη τη νύχτα ηχούν ασταμάτητα κρατώντας ζωντανή την Αρναία απ’ άκρη σ’ άκρη!
Στις 27 Ιουλίου η Ιερισσός τιμά την μνήμη του Αγίου Παντελεήμονος με μεγάλο λαϊκό πανηγύρι.
Στις 15 Αυγούστου στη Μεγάλη Παναγία πραγματοποιείται το μεγαλύτερο πανηγύρι της περιοχής. Χιλιάδες άνθρωποι συγκεντρώνονται αποβραδίς στο Ιερό προσκύνημα σχηματίζοντας μια ζωντανή αλυσίδα χιλιομέτρων, προσκυνούν τη χάρη Της και στη συνέχεια γλεντούν παραδοσιακά στις πλατείες, στους δρόμους και στις αλάνες του χωριού μέχρι αργά το πρωί.
Στις 23 Αυγούστου τα Νέα Ρόδα γιορτάζουν τα 9μερα της Παναγίας και διοργανώνουν μεγάλο, λαϊκό, ολονύκτιο πανηγύρι το οποίο συνήθως συνοδεύεται από «Γιορτές της Σαρδέλας» και «Γιορτές του Γαύρου», συγκεντρώνοντας πλήθος επισκεπτών.
Στις 24 Αυγούστου εκδηλώσεις πραγματοποιούνται στην Αρναία, όπου οι κάτοικοι τιμούν τη μνήμη του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού.
Την 1η Σεπτεμβρίου ο Στανός τιμά την τοπική Αγία Χάιδω και διοργανώνει λαογραφικές εκδηλώσεις που διαρκούν ακόμη και μία εβδομάδα.
Στις 8 Σεπτεμβρίου στην Ιερισσό, στα Στάγιρα και στη Μεγάλη Παναγία γιορτάζεται η Γέννηση της Θεοτόκου και διοργανώνονται εκδηλώσεις πολιτισμού και λαογραφίας.
Στις 1 Νοεμβρίου στην Αρναία γιορτάζεται πανηγυρικά η μνήμη των Αγίων Αναργύρων, η οποία συμπίπτει με τον εορτασμό της απελευθέρωσης της πόλης από τους Τούρκους.
Στις 8 Νοεμβρίου το Παλαιοχώρι γιορτάζει τους Παμμέγιστους Ταξιάρχες και διοργανώνει πανηγυρικές εκδηλώσεις.
Στις 4 Δεκεμβρίου στο Στρατώνι γιορτάζεται η μνήμη της προστάτιδας των μεταλλείων, της Αγίας Βαρβάρας, που συνοδεύεται πάντα από πολυήμερες πολιτιστικές εκδηλώσεις και τα εγκαίνια της χριστουγεννιάτικης «Παραμυθοχώρας»
Στις 6 Δεκεμβρίου η Ιερισσός γιορτάζει τον προστάτη των ναυτικών της, τον Aγιο Νικόλα, και η Στρατονίκη τον πολιούχο της.
Στις 18 Δεκεμβρίου η Αρναία και τα Στάγιρα γιορτάζουν τον Άγιο Μόδεστο.
* Κείμενο της αρχαιολόγου Αθηνάς Μαραθιανού.
Αριστοτέλειο Πνευματικό Κέντρο
Σπουδαίο πολιτιστικό και πνευματικό έργο παράγει το Αριστοτέλειο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αριστοτέλη. Αποτελεί Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου που διαχειρίζεται τις εκάστοτε επιχορηγήσεις από το Δήμο ή άλλους φορείς. Οι δραστηριότητές του αφορούν στην διοργάνωση εκδηλώσεων στους τομείς της παιδείας, του πολιτισμού, του αθλητισμού, του τουρισμού και της τεχνολογίας για την ανάπτυξη της περιοχής, όπως π.χ. συναυλίες, εκθέσεις ζωγραφικής, φωτογραφίας, βιβλίου, θεατρικές και μουσικές παραστάσεις, διαλέξεις, θρησκευτικές γιορτές, ανάδειξη της αγιορείτικης κληρονομιάς, κ.α. Υπό την αιγίδα του λειτουργούν πολιτιστικό και πνευματικό κέντρο, θέατρο, πινακοθήκη, ωδείο, παραδοσιακά χορευτικά τμήματα, χορωδίες, κ.α. Επίσης, το Αριστοτέλειο Πνευματικό Κέντρο διοργανώνει πλήθος αξιόλογων πολιτιστικών εκδηλώσεων υψηλού ποιοτικού επιπέδου, θεατρικών και μουσικών παραστάσεων κυρίως, που εκτυλίσσονται τα δύο τελευταία χρόνια στους οικισμούς του Δήμου Αριστοτέλη στο πλαίσιο αναβίωσης των Αριστοτελείων.
* Κείμενο της αρχαιολόγου Αθηνάς Μαραθιανού.
Το Μαύρο Αλώνι, ή Του Μαύρου Νιου το Αλώνι, κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα του Πάσχα, στην Ιερισσό
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το έθιμο στο λεγόμενο Μαύρο Αλώνι, ή Του Μαύρου Νιου το Αλώνι, κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα του Πάσχα, στην Ιερισσό. Πρόκειται για μια τοποθεσία κοντά στην Ιερισσό, όπου το 1821 οι Τούρκοι κατά διαταγή του Σιντίκ Γιουσούφ Μπέη έσφαξαν 400 Ιερισσιώτες.
Η παράδοση αναφέρει ότι ο μπέης είχε υποσχεθεί γενική αμνηστία σ΄ όλους όσους θα παραδινόταν, αφού τότε η Χαλκιδική είχε κι αυτή επαναστατήσει. Εμφανιστήκαν 400 Ιερισσιώτες που πίστεψαν στην υπόσχεσή του, αλλά αυτός τους υποχρέωσε με την απειλή των όπλων να χορέψουν. Σε κάθε κύκλο του χορού οι Τούρκοι έσφαζαν και από έναν χορευτή με τα σπαθιά τους. Από τότε, σε ανάμνηση της μαζικής αυτής σφαγής, στο χώρο τελείται τρισάγιο και στη συνέχεια στήνεται χορός στον οποίο συμμετέχουν εκατοντάδες κάτοικοι της Ιερισσού, αλλά και επισκέπτες.
Ένας συγκεκριμένος χορός ονομάζεται καγκελευτός και αναπαριστά τη μεγάλη σφαγή. Είναι αργόσυρτος, προσομοιάζοντας τα συρτά και διστακτικά βήματα ανθρώπων καταδικασμένων σε θάνατο. Επειδή, δε, για σειρά ετών μετά το γεγονός, το έθιμο τελούνταν με την παρουσία Τούρκων και κάποια πράγματα δεν μπορούσαν να διατυπωθούν ξεκάθαρα, το τραγούδι μιλά με πολλά υπονοούμενα για την πολυπόθητη λευτεριά. Οταν το τραγούδι κοντεύει να τελειώσει, οι δύο πρώτοι χορευτές ενώνουν τα χέρια τους σε αψίδα αναπαριστώντας τα σπαθιά των Τούρκων εκτελεστών και όλοι οι υπόλοιποι χορευτές περνούν από κάτω δυο φορές. Ενδιαφέρον είναι το ότι κάθε στροφή του τραγουδιού απαγγέλλεται εναλλάξ μια από τους άντρες και μια από τις γυναίκες που συμμετέχουν στο χορό.
Ήθη και Έθιμα
Τα ήθη και τα έθιμα ενός λαού είναι τα γνωρίσματα εκείνα που συνθέτουν την φυσιογνωμία του τόπου του. Είναι τα στοιχεία που αποτελούν τις ρίζες του και τους αδιάρρηκτους δεσμούς του με την πατρική γη και τους προγόνους του. Η Αρναία χαρακτηρίζεται από τον πλούτο της λαογραφικής της παράδοσης, μεγάλο μέρος της οποίας καταλαμβάνουν τα ήθη και τα έθιμά της.
Έθιμα ιδιαίτερα που δεν τα συναντά κανείς σε άλλες περιοχές, όπως τα Χελιδονίσματα, η Κότσμανους, τα Κουρμπάνια, το Μέλωμα του Χριστού, η Σουσσαρίτσα, ο παραδοσιακός χωριάτικος γάμος, το ζύγισμα του Αη Γιώργη, κ.α.
Το πολύ παλιό έθιμο του «Μελώματος του Χριστού» λάμβανε χώρα το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων. Ολες οι οικογένειες της Αρναίας συγκεντρώνονταν γύρω από το χριστουγεννιάτικο τραπέζι για την κοπή του χριστόψωμου. Εδώ και αρκετά χρόνια η Πολιτιστική και Επιμορφωτική Εταιρεία της Αρναίας έχει μεταφέρει το έθιμο αυτό στην κεντρική πλατεία του χωριού, με σκοπό να ενισχύσει τους δεσμούς μεταξύ των κατοίκων. Το πρωί της παραμονής των Χριστουγέννων το χριστόψωμο ετοιμάζεται στο εργαστήριο και αργά το απόγευμα, μαζί με τα καρύδια και το μέλι, μεταφέρονται στην κεντρική πλατεία. Η μικτή χορωδία του δήμου Αρναίας και η μπάντα του δήμου ψάλλουν τα κάλαντα και άλλα χριστουγεννιάτικα τραγούδια. Ολοι οι παρευρισκόμενοι κρατούν στα χέρια τους αναμμένα φαναράκια. Στη συνέχεια μοιράζεται το χριστόψωμο, τα καρύδια και το μέλι στον κόσμο.
Την Κυριακή της Τυρινής, τις Απόκριες, γίνεται παρέλαση μεταμφιεσμένων στην πλατεία της πόλης.
Το πρωί της Κυριακής του Πάσχα αναβιώνει στην πόλη το έθιμο «Πασχαλινό κιόσκι». Οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στην κεντρική πλατεία και μοιράζουν στους διερχόμενους κόκκινα αυγά, τσουρέκια και πίτες και εύχονται «Χριστός Ανέστη» και «Χρόνια Πολλά». Στη διαδικασία συμμετέχει και το παιδικό τμήμα του χορευτικού του Αριστοτελείου Πνευματικού Κέντρου.Το πρωί της Δευτέρας του Πάσχα αναβιώνει στην Αρναία ένα παλαιότατο έθιμο με την ονομασία «Καντάρι». Πρόκειται για μια μεγάλη ζυγαριά, το καντάρι, το οποίο κρεμούν οι κάτοικοι στον αιωνόβιο πλάτανο στην κεντρική πλατεία του χωριού. Στη ζυγαριά αυτή ζυγίζουν τον κόσμο, κυρίως αυτούς που έχουν αυξημένο βάρος.
Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στο σημαντικότατο έθιμο «Η Κούτσμανους», που πρωτοεμφανίστηκε στην περίοδο της Τουρκοκρατίας και η ονομασία αυτή πιθανόν προέρχεται από την παραφθορά του ονόματος του Τούρκου Αγά (Κοτσμ-ανλής -Κουτσμάνους). Την 3η ημέρα του Πάσχα έφιπποι από την κεντρική πλατεία της Αρναίας, ντυμένοι με την παραδοσιακή αρνιώτικη στολή και οπλισμένοι, κατευθύνονται στο ύψωμα του προφήτη Ηλία. Εκεί τελείται η Θεία Λειτουργία και έπειτα γίνεται η λιτανεία των ιερών εικόνων από τους καβαλάρηδες. Αμέσως μετά ξεκινά ο παραδοσιακός χορός «κούτσμανους». Ακολουθούν ιπποδρομίες και διαγωνισμός σκοποβολής, όπου οι διαγωνιζόμενοι σημαδεύουν κόκκινα αυγά που είναι κρεμασμένα από ένα σκοινί. Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας το έθιμο αυτό είχε μεγάλη σημασία καθώς με την σκοποβολή οι κάτοικοι εξασκούνταν στην χρήση όπλων για ενδεχόμενη μελλοντική εξέγερση εν αγνοία των Τούρκων κατακτητών. Σήμερα στους νικητές αποδίδονται έπαινοι. Οι καβαλάρηδες εν συνεχεία επιστρέφουν από το εξωκλήσι και συγκεντρώνονται στην κεντρική πλατεία της Αρναίας, όπου ακολουθεί μεγάλο συλλογικό γλέντι και χορός.
Το έθιμο «Σουσσαρίτσα» είναι διαγωνισμός για παιδιά, αλλά και για ενήλικες. Διοργανώνεται την ημέρα αυτή στο άλσος της Αγίας Παρασκευής Αρναίας. Οι διαγωνιζόμενοι, αφού χωριστούν σε αντίπαλες ομάδες, κάνουν ρίψεις κόκκινων αυγών στο χορτάρι. Νικητής αναδεικνύεται αυτός που θα πετάξει το αυγό όσο πιο μακριά γίνεται χωρίς αυτό να σπάσει.
Αξιοσημείωτο είναι το έθιμο των «Χελιδονισμάτων», το οποίο εκτυλίσσεται την 1η Μαρτίου κάθε χρόνου. Η 1η Μαρτίου θεωρείται γιορτή της άνοιξης και πιστεύεται ότι την ημέρα αυτή έρχονται τα χελιδόνια ως προάγγελοι της άνοιξης. Τα «Χελιδονίσματα» είναι, λοιπόν, το καλωσόρισμα της άνοιξης. Στο δρώμενο αυτό πρωτοστατούν τα παιδιά του χωριού, μαθητές των σχολείων, τα οποία ντυμένα με τοπικές παραδοσιακές φορεσιές βγαίνουν στους δρόμους του χωριού και τραγουδούν το παραδοσιακό τραγούδι της χελιδόνας. Κρατούν ένα ξύλινο κουτί, ανοιχτό από μπροστά. Μέσα από το κουτί είναι περασμένο ένα ξύλο με το ομοίωμα μιας χελιδόνας κολλημένο επάνω του. Στο ξύλο τυλίγουν ένα σκοινί, το οποίο τραβούσαν και τύλιγε πάνω κάτω το χελιδόνι. Τα παιδιά συνήθιζαν να έχουν μαζί τους δύο κουμπαράδες και 2-3 καλάθια, στα οποία συγκέντρωναν τα χρήματα και τα κεράσματα που τους έδινε ο κόσμος της Αρναίας. Το τραγούδι της Χελιδόνας έχει ως εξής:
Χελιδόνα έρχεται από την Αραβία, φέρνει –φέρνει Άνοιξη φέρνει και καλοκαίρι και ’μεις για τούτο ήρθαμε να σας παρακαλέσουμε να μας δώσετε 5 αυγά , 5 αυγά, 5 κοκά κι άλλα 5 την Πασχαλιά για να γεννάει η κλωσαριά και να σέρνει τα πουλιά Καθώς η μάνα τα παιδιά. Μάρτης μας ήρθα καλώς μας ήρθε τα δένδρα ανθίζουν τα λιβάδια πρασινίζουν και τα ζώα χαίρονται . Έξω ψύλλοι, ποντικοί μέσα υγεία και αρά και το Πάσχα μας με γεια. Να ζήσετε ν’ ακούσετε Χελιδόνα αμήν.
Ο Αγιος Μόδεστος, προστάτης των ζώων, τιμάται στις 18 Δεκεμβρίου στο ξωκλήσι του από τους Αρνιώτες κτηνοτρόφους. Εξίσου σημαντική είναι η γιορτή του Αγίου Μόδεστου, που γίνεται το πρώτο Σάββατο του Ιουνίου με κουρμπάνι (σε ζωμό κρέατος προστίθεται πλιγούρι). Οταν είναι έτοιμο το κουρμπάνι, χτυπούν οι καμπάνες και καλούν τον κόσμο στο προαύλιο της εκκλησίας για την διανομή του. Επειτα όλοι οι παρευρισκόμενοι χορεύουν και γλεντούν στην πλατεία με τη συνοδεία μουσικών οργάνων (ζουρνάδες και νταούλια).
Σημαντική θέση στη λαογραφική παράδοση της Αρναίας κατέχει και το λιαριγκοβινό τραγούδι. Τα τοπικά τραγούδια της Αρναίας στο μεγαλύτερο μέρος τους στηρίζονται σε αφηγήσεις και διατηρούνται μέσα από τα έθιμα. Πρόκειται για τραγούδια που αναφέρονται σε θρύλους, παραδόσεις και σε θρησκευτικές γιορτές, άλλα είναι ακριτικά και ιστορικά, και στο σύνολό τους εντάσσονται στο φάσμα της ελληνικής δημοτικής μελωδίας και ποίησης.
* Κείμενο της αρχαιολόγου Αθηνάς Μαραθιανού.
Πολιτιστικές Δραστηριότητες στην Αρναία
Στην Αρναία λαμβάνουν χώρα οι καθιερωμένες πολιτιστικές εκδηλώσεις και θρησκευτικές γιορτές καθ΄όλη τη διάρκεια του έτους. Δεν θα μπορούσαμε να μην αναφέρουμε σε αυτό το σημείο την Πολιτιστική και Επιμορφωτική Εταιρεία Αρναίας, ένα σωματείο άρρηκτα συνδεδεμένο με την πολιτιστική ζωή του τόπου μας. Η δράση του ξεκινά στην πόλη το 1975 και περιλαμβάνει τη συλλογή, διάσωση και προβολή του ιστορικού, λαογραφικού, αρχαιολογικού και ανθρωπολογικού υλικού της Αρναίας, αλλά και της ευρύτερης περιοχής.
Παράλληλα, μετά το πολύ σημαντικό έργο της ανέγερσης Πολιτιστικού Κέντρου στην Αρναία, συμβάλει σε σημαντικό βαθμό στην πνευματική, καλλιτεχνική και πολιτιστική κίνηση της πόλης με την παρουσίαση μιας σειράς πολιτιστικών εκδηλώσεων (θεατρικών, μουσικών, επιστημονικών).
Η Πολιτιστική και Επιμορφωτική Εταιρεία Αρναίας από το 1975 εκδίδει μια τριμηνιαία εφημερίδα με τίτλο Αντίλαλοι της Αρναίας, η οποία αποτελεί μέσο ενημέρωσης των πολιτών για τα κοινωνικά και πολιτιστικά δρώμενα στην περιοχή. Προσφάτως και λόγω οικονομικών προβλημάτων η εταιρεία ανέστειλε προσωρινά την έκδοση του εντύπου αυτού και για να συνεχίσει την παράδοση της ενημέρωσης κάνει τα πρώτα της βήματα στην ηλεκτρονική ενημέρωση με την δημιουργία ενός blog με το ίδιο όνομα. Στο πλαίσιο της δράσης της, η Πολιτιστική και Επιμορφωτική Εταιρεία Αρναίας αναβιώνει μια σειρά από έθιμα, όπως αυτό της «Κούτσμανους», τα οποία εκτυλίσσονται στην περιοχή με τη συμβολή των κατοίκων αλλά και πλήθους επισκεπτών.
* Κείμενο της αρχαιολόγου Αθηνάς Μαραθιανού.