Τα Χωριά του Δήμου μας

Η Ιερισσός Χαλκιδικής είναι το παλαιότερο και μεγαλύτερο χωριό του Δήμου Αριστοτέλη με 3.455 κατοίκους το 2011 (ΦΕΚ 3465 τεύχος Β / 28-12-2012). Αποτελεί ιστορικά τη συνέχεια της αρχαίας Ακάνθου, η οποία υπήρξε αποικία των Ανδρίων από τον 7ο αιώνα π.Χ και σπουδαία πόλη της Μακεδονίας, όπως αναφέρεται από τους ιστορικούς και αναδεικνύεται από την αρχαιολογική έρευνα.

Ο σημερινός οικισμός κτίστηκε εξ αρχής όταν ισοπεδώθηκε ο παλιός -μετά τον πολύνεκρο σεισμό των 7 ρίχτερ, του 1932, που είχε εδώ ακριβώς το επίκεντρό του, κοντά στη θάλασσα. Οπως αποδείχθηκε από τις ανασκαφές, η σημερινή πόλη είναι κτισμένη πάνω στο αρχαίο νεκροταφείο της Ακάνθου.

Η σύγχρονη Ιερισσός είναι μια όμορφη και σύγχρονα δομημένη παραλιακή κωμόπολη, με πλούσια ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά. Αποτελεί την έδρα του Δήμου Αριστοτέλη. Στην είσοδο από Στρατώνι ξεχωρίζει ο πύργος της Κρούνας, στο κέντρο ξεχωρίζει το Κέντρο Πολιτισμού και λίγο πιο έξω απέναντι από το λιμάνι ξεχωρίζουν τα τείχη της Αρχαίας Ακάνθου.

Παρά το γεγονός ότι η Ακανθος φημιζόταν για το κρασί της, οι νεότεροι Ιερισσιώτες ασχολούνται με την αλιεία, τη ναυπηγική, το εμπόριο, την κατασκευή έργων στο Αγιο Ορος και τον τουρισμό. Είναι σημαντικό λιμάνι της Βόρειας Ελλάδας, με αξιόλογο αλιευτικό στόλο. Εξ’ άλλου τα ψάρια του κόλπου της Ιερισσού είναι φημισμένα σ’ όλη την Ελλάδα για τη νοστιμιά τους. Ξεχωρίζει το ορκίνι, ένα είδος τόνου που ψαρεύουν στην περιοχή τον Μάιο και μέχρι τις αρχές Ιουνίου. Το μαγειρεύουν κοκκινιστό ή το παστώνουν.

Οι Ιερισσιώτες θεωρούνται διαχρονικά σπουδαίοι καραβομαραγκοί, συνεχίζοντας μια παμπάλαια τέχνη από γενιά σε γενιά. Τα καρνάγια της Ιερισσού είναι από τα παλιότερα στην Ελλάδα, με ξακουστούς καραβομαραγκούς όπως τον δάσκαλο της παραδοσιακής ναυπηγικής τέχνης Δημήτρη Παπαστεριανό, ο οποίος δεν βρίσκεται πια εν ζωή. Σε όλη τη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου ανήκε στα ιστορικά Μαντεμοχώρια. Οι κάτοικοι της Ιερισσού συμμετείχαν στην επανάσταση του 1821 και έχουν να επιδείξουν σπουδαίους αγωνιστές, όπως τον Αθανάσιο και τον Κωνσταντίνο Βλαχομιχάλη.

ΤΟΠΟΣ ΔΙΑΚΟΠΩΝ

Οι περισσότεροι επισκέπτες περνούν από την Ιερισσό είτε για να μεταβούν από εδώ στο Αγιο Ορος, είτε για να απολαύσουν τις αμμουδιές της. Έχει το πλεονέκτημα να διαθέτει παραλίες κατάλληλες για κολύμβηση και βραβευμένες με γαλάζια σημαία, beach bars, καφέ και ταβέρνες μέσα στον οικισμό, στον παραλιακό πεζόδρομο που την καθιστούν μοναδικό τόπο διακοπών. Υπάρχουν πολλά καταλύματα -ενοικιαζόμενα δωμάτια, στούντιο, επιπλωμένα διαμερίσματα και ξενοδοχεία δίπλα στην  παραλία. Υπάρχουν, επίσης, δύο camping. Φεύγοντας από την Ιερισσό προς τα Νέα Ρόδα θα δείτε αριστερά και τα παλιά καρνάγια.

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΟΙ

Πολλοί σύλλογοι αναπτύσσουν δραστηριότητες στην Ιερισσό, όπως ο πολιτιστικός σύλλογος «Κλειγένης», ο μουσικοχορευτικός σύλλογος "Καγκελευτός", ο σύλλογος των «Φίλων του Περιβάλλοντος», ο μουσικογυμναστικός σύλλογος «Ακανθος», καθώς και επαγγελματικοί σύλλογοι και σωματεία (Σύλλογος Επαγγελματιών, Σωματείο Αλιέων, Σωματείο Οικοδόμων, Γεωργικός Συνεταιρισμός). Η αξιόλογη κοινωνική και πολιτιστική δραστηριότητα των κατοίκων έχει παράδοση αιώνων. Απόδειξη είναι ο ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός αξιόλογων δημοτικών τραγουδιών που παραμένουν ζωντανά στην παράδοση του τόπου και τραγουδιούνται μέχρι σήμερα.

ΕΘΙΜΑ

Η περιοχή έχει πολλά ενδιαφέροντα έθιμα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το έθιμο στο λεγόμενο Μαύρο Αλώνι, ή Του Μαύρου Νιου το Αλώνι, κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα του Πάσχα.  Πρόκειται για μια τοποθεσία κοντά στην Ιερισσό, όπου το 1821 οι Τούρκοι κατά διαταγή του Σιντίκ Γιουσούφ Μπέη έσφαξαν 400 Ιερισσιώτες.

Η παράδοση αναφέρει ότι ο μπέης είχε υποσχεθεί γενική αμνηστία σ΄ όλους όσους θα παραδινόταν, αφού τότε η Χαλκιδική είχε κι αυτή επαναστατήσει. Εμφανιστήκαν 400 Ιερισσιώτες που πίστεψαν στην υπόσχεσή του, αλλά αυτός τους υποχρέωσε με την απειλή των όπλων να χορέψουν. Σε κάθε κύκλο του χορού οι Τούρκοι έσφαζαν και από έναν χορευτή με τα σπαθιά τους. Από τότε, σε ανάμνηση της μαζικής αυτής σφαγής, στο χώρο τελείται τρισάγιο και στη συνέχεια στήνεται χορός στον οποίο συμμετέχουν εκατοντάδες κάτοικοι της Ιερισσού, αλλά και επισκέπτες.

Ενας συγκεκριμένος χορός ονομάζεται καγκελευτός και αναπαριστά τη μεγάλη σφαγή. Είναι αργόσυρτος, προσομοιάζοντας τα συρτά και διστακτικά βήματα ανθρώπων καταδικασμένων σε θάνατο. Επειδή, δε, για σειρά ετών μετά το γεγονός, το έθιμο τελούνταν με την παρουσία Τούρκων και κάποια πράγματα δεν μπορούσαν να διατυπωθούν ξεκάθαρα, το τραγούδι μιλά με πολλά υπονοούμενα για την πολυπόθητη λευτεριά. Οταν το τραγούδι κοντεύει να τελειώσει, οι δύο πρώτοι χορευτές ενώνουν τα χέρια τους σε αψίδα αναπαριστώντας τα σπαθιά των Τούρκων εκτελεστών και όλοι οι υπόλοιποι χορευτές περνούν από κάτω δυο φορές. Ενδιαφέρον είναι το ότι κάθε στροφή του τραγουδιού απαγγέλλεται εναλλάξ μια από τους άντρες και μια από τις γυναίκες που συμμετέχουν στο χορό.

Η Αρναία είναι ένας από τους πιο όμορφους ορεινούς οικισμούς της Χαλκιδικής με πληθυσμό 2.300 κατοίκους (Απογραφή 2011 - ΦΕΚ 3465 τεύχος Β / 28-12-2012). Είναι κτισμένη στους πρόποδες του όρους του Χολομώντα, σε υψόμετρο 600 μ. Απέχει περίπου 70 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη και 38 χλμ. από τον Πολύγυρο. Διασχίζεται από την εθνική οδό 16 (Θεσσαλονίκης-Ιερισσού) που οδηγεί στο Aγιο Oρος. Αποτελεί έδρα της Ιεράς Μητροπόλεως Ιερισσού, Αγίου Ορους και Αδραμερίου.

Ο οικισμός είναι κτισμένος αμφιθεατρικά μέσα σε ένα καταπράσινο τοπίο με πλούσια δάση και άφθονα τρεχούμενα νερά. Οι μόνιμοι κάτοικοί της ασχολούνται με την υλοτομία, την κτηνοτροφία, την μελισσοκομία, αλλά και με τις τέχνες, τις επιστήμες και το εμπόριο. Η Αρναία διατηρεί ακόμη και σήμερα δείγματα μιας παλιάς τοπικής κοινωνίας όσον αφορά στον πολεοδομικό και αρχιτεκτονικό της χαρακτήρα. Ο οικισμός δεν αναπτύχθηκε πάνω σε κάποιον οργανωμένο προϋπάρχοντα ιστό. Είναι παλιός, χωρίς πολεοδομικό σχέδιο και πυκνοδομημένος. Σύμφωνα με την παράδοση, οι κάτοικοι που επέστρεψαν στην πόλη μετά την καταστροφή της από τους Τούρκους άρχισαν να ξαναχτίζουν τον οικισμό γύρω από τις πλατείες. Τα σπίτια είναι πολύ κοντά το ένα στο άλλο και χωρίς αυλές για να προφυλάσσονται με αυτόν τον τρόπο από τον αέρα και να διατηρούνται ζεστά κατά την διάρκεια του χειμώνα.

Δεν υπάρχουν ελεύθεροι χώροι μέσα στον οικοδομικό ιστό. Υπάρχουν στενά, πλακόστρωτα δρομάκια και πλατείες που συνθέτουν έναν ελκυστικό συνδυασμό της ομορφιάς του περιβάλλοντος χώρου και της παράδοσης. Ο πυρήνας του οικισμού  είναι η κεντρική πλατεία, το «παζάρι», όπου υπάρχει ένας μεγάλος πλάτανος μέσα από τον οποίο κυλά πόσιμο νερό. Γύρω από την πλατεία και τον κεντρικό δρόμο, όπου είναι συγκεντρωμένες οι δημόσιες υπηρεσίες, οι τράπεζες, τα καταστήματα και οι χώροι εστίασης με τα παραδοσιακά καφενεία και τις ταβέρνες, αναπτύσσεται το εμπορικό κέντρο της Αρναίας.

Ενας από τους μεγαλύτερους και σημαντικότερους οικισμούς του Δήμου Αριστοτέλη είναι η Μεγάλη Παναγία, γνωστή για το Μεγάλο Προσκύνημα χάρη στο οποίο πολύς κόσμος έρχεται εδώ κάθε χρόνο. Η κωμόπολη με τους περίπου 2592 κατοίκους (Απογραφή 2011 - ΦΕΚ 3465 τεύχος Β / 28-12-2012), είναι κτισμένη στις υπώρειες του υψώματος με την ονομασία «Χτίκελα». Απέχει 80 χλμ. από την Θεσσαλονίκη. Το χωριό λεγόταν Ρεβενίκια και το σημερινό του όνομα το πήρε επίσημα το 1928. Είναι από τα παλαιότερα της Χαλκιδικής και αναφέρεται συχνά σε βυζαντινά έγγραφα του Αγίου Ορους -μάλιστα σε έγγραφο του 1349 υπάρχει αναφορά στο «καστέλιον Αραβενικαίας» και σε έναν πύργο. Κατά την τουρκοκρατία ήταν ένα από τα σπουδαιότερα Μαντεμοχώρια. Το 1821 το κατέστρεψαν οι Τούρκοι. Το 1932 πολλά από τα παλιά και όμορφα σπίτια της γκρεμίστηκαν από τον καταστροφικό σεισμό με επίκεντρο την Ιερισσό, ενώ μερικά κάηκαν στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου.

Τον οικισμό παλαιότερα διέρρεαν τρία ποταμάκια, αλλά μονάχα ένα είναι ορατό στις μέρες μας. Ενα αναστηλωμένο, πέτρινο, τοξωτό γεφύρι με χιλιόχρονη ιστορία, στέκεται ακόμα δίπλα στον ασφαλτοστρωμένο δρόμο ενώνοντας τις δυο όχθες. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τις ελιές, την κτηνοτροφία, τον αγροτουρισμό, την υλοτομία. Παλιά είχε καλούς κτιστάδες που δούλευαν και στο Αγιο Ορος, καθώς και πολλές υφάντρες.

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι το όνομά του ο οικισμός το πήρε χάρη στο Μεγάλο Προσκύνημα του 1863, που απέχει 1,5 χλμ., αλλά το μοναστηριακό συγκρότημα δεν είναι το μοναδικό στην περιοχή. Σε απόσταση περίπου 4 χλμ. σε βατό χωματόδρομο υπάρχει ακόμα ένα μοναστήρι -γυναικείο- που ονομάζεται Παναγία-Φοβερά Προστασία. Ο πιο παλιός ναός, πάντως, στη Μεγάλη Παναγιά είναι η λεγόμενη Παναγούδα, η οποία, σύμφωνα με την τοπική παράδοση, κτίστηκε στα 1007 στο ψηλότερο σημείο του οικισμού.

Info

Το ξωκκλήσι που είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου γιορτάζει 8 Σεπτεμβρίου. Ακόμη ένας σημαντικός ναός είναι αυτός του Αγίου Βασιλείου, κτισμένος το 1955.

Πολλοί χαρακτηρίζουν τα Νέα Ρόδα ως τον μεγαλύτερο οικισμό των προσφύγων που έφτασαν στη βόρεια Χαλκιδική μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. Το όνομά του δηλώνει και την καταγωγή των κατοίκων: τα Ρόδα της Προποντίδας. Περίπου 40 οικογένειες αποφάσισαν να εγκατασταθούν, μετά από πολλές περιπλανήσεις, στην θέση «Πρόβλακας» (που σημαίνει πριν από το αυλάκι, δηλαδή πριν από τη Διώρυγα του Ξέρξη) το καλοκαίρι του 1923.

Τα πρώτα εκείνα χρόνια στο στενότερο σημείο της χερσονήσου του Αθωνα οι κάτοικοι των Νέων Ρόδων ασχολήθηκαν κυρίως με τη γεωργία και την αλιεία. Στις μέρες μας χάρη στις υπέροχες παραλίες η περιοχή έχει αναπτυχθεί τουριστικά. Πάνω από 1.200  άνθρωποι μένουν εδώ όλο το χρόνο και, όπως είναι φυσικό, γίνονται πολύ περισσότεροι τους καλοκαιρινούς μήνες. Η μικρή απόσταση από την την Ιερισσό (6 χλμ.) βοηθά στην ταχύτερη ανάπτυξη της περιοχής και οι τουριστικές υποδομές είναι άρτιες.

Οι συστάσεις περιττεύουν για το μοναδικό κατοικημένο νησί της κεντρικής Μακεδονίας που έχει εξελιχθεί σε έναν από τους κορυφαίους τουριστικούς προορισμούς στη Βόρειο Ελλάδα. Τα 2 ναυτικά μίλια που χωρίζουν τον κεντρικό οικισμό της Αμμουλιανής από το λιμανάκι της Τρυπητής (έξω από την Ουρανούπολη) καλύπτονται σε λιγότερο από 15 λεπτά και η συγκοινωνία με φέρι μπόουτ είναι καθημερινή και πυκνή.

Με έκταση που δεν ξεπερνάει τα 4,5 τετρ. χιλιόμετρα, χαμηλούς λόφους, λιγοστά ελαιόδεντρα, αλλά πολλές, όμορφες παραλίες με κρυστάλλινα, γαλαζοπράσινα νερά, το νησάκι της Αμμουλιανής μοιάζει με παράδεισο! Σύμφωνα με τις τοπικές καταγραφές, μέχρι το 1925 ήταν μετόχι της μονής Βατοπεδίου του Αγίου Ορους. Εδώ έμεναν 2-3 καλόγεροι που διαχειρίζονταν την κτηματική περιουσία και είχαν ως βοηθούς περίπου 20 εργάτες από τη γύρω περιοχή. Αυτοί ασχολούνταν με την καλλιέργεια χωραφιών, τη βοσκή ζώων και το μάζεμα των ελιών.  Στις αρχές του 1925 το νησί παραχωρήθηκε σε πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και συγκεκριμένα από νησιά της Προποντίδος (Γαλλιμή, Πασαλιμάνι, Σκουπιά). Προερχόμενοι από τις περιοχές αυτές που γειτόνευαν με την Κωνσταντινούπολη έφεραν μαζί τους τον πολιτισμό, τα ήθη και τα έθιμά τους. Εχοντας γνώση της θάλασσας, ασχολήθηκαν κυρίως με την αλιεία και κατάφεραν σε λίγα χρόνια να διακριθούν στον τομέα αυτό.

Info

Σήμερα ο τουρισμός είναι μια από τις βασικές ασχολίες των κατοίκων της Αμμουλιανής, αφού κάθε χρόνο το νησί δέχεται χιλιάδες επισκέπτες από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό. Οι τουριστικές υποδομές -ενοικιαζόμενα δωμάτια, ξενοδοχεία, ταβέρνες, καντίνες στις παραλίες, ομπρέλες, ξαπλώστρες, χώροι κατασκήνωσης κ.α.- αναβαθμίζονται συνεχώς.

https://visitammouliani.gr/

Πάνω από 1.000 κάτοικοι ζουν στο κατώφλι του Αθωνα και στη σκιά του συγκλονιστικού πύργου του Προσφορίου. Η Ουρανούπολη μπορεί να είναι ο τελευταίος κοσμικός τόπος στον οποίο φθάνει ο επισκέπτης που σκοπεύει να επισκεφθεί το Αγιο Ορος, αλλά το όνομά της δεν το οφείλει στο γεγονός ότι αποτελεί την «πύλη» προς τη μοναστική πολιτεία.

Πήρε το όνομά της από την αλεξανδρινή πόλη που ίδρυσε το 315 π.Χ ο Αλέξαρχος, ο γιος του Αντιπάτρου και αδελφός του Κασσάνδρου. Η πόλη αυτή κτίστηκε πάνω στα ερείπια της Σάνης, αποικίας των Ανδρείων, την οποία κατέστρεψε εκ θεμελίων ο Φίλιππος ο Β΄. Σωζόμενα νομίσματά της φέρουν την επιγραφή «ΟΥΡΑΝΙΑΣ ΠΟΛΕΩΣ» και άλλα «ΟΥΡΑΝΙΔΩΝ ΠΟΛΕΩΣ» και παράσταση της Ουρανίας Αφροδίτης, καθισμένης σε σφαίρα από τη μια όψη και από την άλλη τον ήλιο ακτινοστεφή με οκτώ ακτίνες.

Το καλοκαίρι τα δεκάδες καταλύματα γεμίζουν από επισκέπτες, όπως και οι γύρω παραλίες. Οι περισσότεροι επισκέπτονται, επίσης, το νησάκι της Αμμουλιανής και τα Δρένια. Κανείς δεν παραλείπει να δει τη φημισμένη μονή Ζυγού, σε απόσταση μόλις 2 χλμ. από την Ουρανούπολη, η οποία καλύπτεται εύκολα και ευχάριστα με τα πόδια. Ο αρχαιολογικός χώρος είναι καλά οργανωμένος και η επίσκεψη στο φυσικό όριο με τη μοναστική κοινότητα του Αθωνα είναι εμπειρία που δεν πρέπει να χάσετε.

Η Ουρανούπολη απέχει περίπου 120 χλμ. από την Θεσσαλονίκη και είναι μια ζωντανή πολιτεία όλες τις εποχές του χρόνου. Από το μικρό λιμάνι του πύργου του Προσφορίου ξεκινούν τα καράβια στα οποία επιβιβάζονται οι άνδρες προσκυνητές (αφού προηγουμένως εφοδιαστούν από το γραφείο προσκυνητών με το Διαμονητήριο, δηλαδή τη σχετική άδεια) για να φθάσουν στο επίνειο του Αγίου Ορους, τη Δάφνη.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ

Τον 10ο αιώνα στη χερσόνησο του Αθωνα ιδρύθηκαν τα πρώτα μοναστήρια. Ενα από αυτά ήταν η μονή Ζυγού, ή Φραγκόκαστρο, στην οποία ασκήθηκε για περίπου ένα χρόνο ο Οσιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης, ο ιδρυτής της μονής Μεγίστης Λαύρας. Η μονή αυτή, η οποία τα τελευταία χρόνια αναστηλώνεται, κατέχει το σπουδαίο προνόμιο να είναι η μοναδική εκτός Αγίου Ορους και επομένως επισκέψιμη από γυναίκες.

Στις αρχές του 14ου αιώνα κτίστηκε από τη μονή Βατοπεδίου ο βυζαντινός πύργος που δεσπόζει στην Ν.Δ άκρη του χωριού με σκοπό τη προστασία του μετοχιού. Είναι ο πιο μεγάλος και ο πιο καλά διατηρημένος στη Χαλκιδική. Τον 19ο αιώνα, μετά από σεισμό, γκρεμίστηκε ο τελευταίος όροφός του. Τότε επισκευάστηκε και πήρε την τελική του μορφή. Παράλληλα κτίστηκαν τα συνοδευτικά του κτίρια.

Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, πρόσφυγες από τα νησιά του Μαρμαρά στη Προποντίδα συγκεντρώθηκαν στο χώρο αυτό βρίσκοντας στέγη στον πύργο, στα κοντινά του κτίρια και σε αντίσκηνα. Το 1926 κτίστηκαν από μια γερμανική εταιρεία τα πρώτα σπίτια του χωριού, κάποια από τα οποία διατηρούνται ακόμη. Αργότερα οι κάτοικοι έκτισαν την εκκλησία, το σχολείο και άρχισε να οργανώνεται μια κοινότητα με το όνομα «Προσφόριον», ύστερα «Πύργος» και γύρω στο 1960 πήρε το οριστικό της όνομα ως «Ουρανόπολη».

Το 1928 συνδέθηκε με τη ζωή του χωριού το ζεύγος των Loch που εγκαταστάθηκε στον πύργο. Η συνεργασία του ζεύγους, που χρησιμοποιούσε σχέδια αντιγραμμένα από κώδικες των μοναστηριών, με γυναίκες των προσφυγικών οικογενειών που γνώριζαν ήδη την τέχνη της υφαντικής, έβαλε τα θεμέλια μιας τοπικής βιοτεχνίας.

Ο συνοικισμός της Ολυμπιάδας δημιουργήθηκε το 1923, σε μια τοποθεσία όπου υπήρχε ένας πρόχειρος αγροτικός οικισμός με καλύβες όπου ζούσαν λίγες οικογένειες. Εδώ κατέφθασαν πρόσφυγες από την Αγία Κυριακή της Μικράς Ασίας μετά από τον ξεριζωμό του 1922, και οι κάτοικοι του αγροτικού οικισμού μετοίκησαν στα σημερινά Στάγειρα. Η περιοχή έχει μεγάλη ιστορική σημασία καθώς εδώ βρίσκονται τα Αρχαία Στάγειρα. Εντοπίζονται στα ανατολικά του οικισμού, σε απόσταση περίπου 700 μέτρων, στη θέση Λιοτόπι.

Σύμφωνα με μια τοπική παράδοση, το όνομα του χωριού προέρχεται από την Ολυμπιάδα, τη μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο βασιλιάς Κάσσανδρος την είχε εξορίσει στα Αρχαία Στάγειρα, ή, κατ' άλλους, στο παρακείμενο νησάκι Κάπρος. Είναι απέναντι από την Ολυμπιάδα, σε απόσταση 1,5 ναυτικού μιλίου, και ονομάζεται Καυκανάς. Ο Κάπρος αναφέρεται και από τον αρχαίο γεωγράφο Στράβωνα. Σύμφωνα μ' αυτόν, το ίδιο όνομα είχε δοθεί και στο λιμάνι της πόλης των αρχαίων Σταγείρων.

Το σημερινό χωριό, κτισμένο κατά μήκος μιας όμορφης παραλίας, απλώνεται στο μυχό του φυσικού του λιμανιού. Πλαισιώνεται από καταπράσινα βουνά και μαγευτικές παραλίες που προσελκύουν πλήθος επισκεπτών κάθε καλοκαίρι. Στη γιορτή της προστάτιδας Αγίας Κυριακής οργανώνονται πολιτιστικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, καθώς και ημερίδα με θέμα τη ζωή και το έργο του σπουδαίου Σταγειρίτη φιλοσόφου Αριστοτέλη.

ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΣΤΑΓΕΙΡΑ

Στα Αρχαία Στάγειρα οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1990, με χρηματοδοτήσεις από την Ευρωπαϊκή Ενωση και το Υπουργείο Πολιτισμού, καθώς και με τη συμμετοχή της Κοινότητας Ολυμπιάδας. Από τότε, και επί μια δεκαετία, κάθε καλοκαίρι οι έρευνες συνεχίζονταν από την ΙΣΤ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης, με επικεφαλής τον αρχαιολόγο Δρ Κώστα Σισμανίδη.

Ο ίδιος ο Δρ Σισμανίδης αναφέρει σχετικά με το ιστορικό των ανασκαφών τα παρακάτω:

«Πριν αρχίσουν οι ανασκαφές στα Αρχαία Στάγειρα, ορατά ήταν μόνον τα ίχνη της μεσαιωνικής κατοίκησης στο βόρειο λόφο (κυρίως το βυζαντινό διατείχισμα), ενώ, από την αρχαιότερη πόλη των Σταγείρων, ελάχιστα ίχνη διακρίνονταν, μέσα στην πυκνή δασώδη βλάστηση. Μια πρώτη, μικρής κλίμακας και ολιγοήμερη ανασκαφική  προσπάθεια αναλήφθηκε το 1968, από τον τότε διευθυντή του μουσείου Θεσσαλονίκης, Φ. Πέτσα. Διενεργήθηκαν τότε έρευνες σε δυο σημεία, εκτός των ορίων της τειχισμένης πόλης: στον κολπίσκο της Συκιάς, όπου αποκαλύφθηκαν αναλημματικοί τοίχοι της κλασικής περιόδου και στη θέση Βίνα (περί το 1,5 χλμ. ΝΑ των Αρχαίων Σταγείρων), όπου ήρθε στο φως ένας κυκλικός πύργος. Αφορμή γι’ αυτή την προσπάθεια είχε σταθεί η ανεύρεση κυρίως ενός ημίεργου αγάλματος κούρου, που ανασύρθηκε από ιδιώτη δύτη στον κολπίσκο του Λιοτοπιού. Χρειάστηκε να περάσουν περισσότερα από 20 χρόνια από την πρώτη εκείνη ανασκαφική προσπάθεια, για να ξαναρχίσουν με συστηματικό πλέον τρόπο, οι ανασκαφές στα Στάγειρα. Η έναρξή τους έγινε με δοκιμαστικές και διερευνητικές τομές το Σεπτέμβριο του 1990. Τα ιδιαίτερα ενθαρρυντικά αποτελέσματα εκείνης της έρευνας δημιούργησαν τις ευνοϊκές προϋποθέσεις για τη συνέχιση των ανασκαφών».

Ενα δάσος με έκταση που ξεπερνά τα 90.000 στρέμματα, μοιάζει να κλείνει στην καταπράσινη, απέραντη αγκαλιά του το τυχερό αυτό χωριό. Το όνομά του είναι Βαρβάρα και το χρωστάει στην πολιούχο Αγία Βαρβάρα προς τιμήν της οποίας κτίστηκε το 1875 η κεντρική εκκλησία, ή -σύμφωνα με τον τοπικό μύθο- σε μια παλιά βασίλισσα της περιοχής.

Ακροβατώντας στα 550 μ. ύψος, ανάμεσα στα υψώματα Δρεβενίκο και Σουγκλιάνι, ο οικισμός έχει ζωντανές γειτονιές με στενά καλντερίμια, άφθονα νερά, βρύσες. Προσφέρει εξαιρετική  θέα πέρα από τον Στρυμoνικό και τη Βόλβη. Ο τόπος αυτός φαίνεται να κατοικείται από τον 14 μ.Χ. αιώνα.

Σε έγγραφο του ιεροδίκη Σιδηροκαυσίων βρέθηκαν τα πρώτα στοιχεία, ενώ τούρκικο φιρμάνι του 1762 περιλαμβάνει στην ομοσπονδία των Μαντεμοχωρίων και το χωριό Βαρβάρα. Το 1821, ακολουθώντας την κοινή μοίρα των Χαλκιδικιώτικων χωριών, πυρπολήθηκε από τους Τούρκους. Συμμετείχε ενεργά στον Μακεδονικό Αγώνα με επικεφαλής τον Βαρβαριώτη οπλαρχηγό Αθανάσιο Μινόπουλο.

Σήμερα η Βαρβάρα έχει περισσότερους από 800 κατοίκους, οι οποίοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία και την υλοτομία. Ο τοπικός γυναικείος συνεταιρισμός παράγει νόστιμα γλυκά του κουταλιού και τραχανά.

Το χωριό πανηγυρίζει στις 4 Δεκεμβρίου στη γιορτή της Αγίας Βαρβάρας, μέσα στο ασύγκριτο ορεινό χειμωνιάτικο τοπίο. Μεγάλο πανηγύρι γίνεται του Αγίου Γεωργίου (δεύτερη ημέρα του Πάσχα) και διαρκεί 3 ημέρες.

Info

Η Βαρβάρα απέχει 20 χιλιόμετρα από την Αρναία, προς τα βορειοανατολικά. Εχει γίνει γνωστή στην περιοχή και για τους δύο καταρράκτες της που βρίσκονται μέσα στο δάσος του χωριού, προς τη μεριά της Ολυμπιάδας.

Επάνω στον κεντρικό οδικό άξονα που ενώνει την Αρναία με την Ιερισσό και σε απόσταση 20 χλμ. από τη Μεγάλη Παναγιά βρίσκεται το Γομάτι, ένας όμορφος οικισμός που αξίζει την προσοχή σας. Από εδώ έχετε την ευκαιρία να προσεγγίσετε υπέροχες παραλίες όπως το Δεβελίκι, το Καστρί, τον Πύργο, τη Χιλιαδού, αλλά και πολλές κρυφές κοντά στο ακρωτήριο Αρκούδα, όπως το Πεταλίδι.

Σ’ αυτή την περιοχή, σύμφωνα με την αρχαιολόγο Ιουλία Βοκοτοπούλου, τοποθετείται η αρχαία πόλη Ασσηρα των Χαλκιδέων. Σύμφωνα με γραπτές πηγές, έως τον 9ο αιώνα το Γομάτι, ή «χώρα του Γομάτου» αποτελούσε μέρος του Αγίου Ορους και ήταν η «Καθέδρα των Γερόντων» του Αγίου Ορους, με τη μονή της Παναγίας του Γομάτου. Μεγάλο τμήμα του ανήκε στα μοναστήρια Μεγίστης Λαύρας, Ιβήρων, Διονυσίου και Ξηροποτάμου.

Σύμφωνα με μία εκδοχή, ο στρατηγός της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας Γόρματος (ή Γόματος), είχε στη δικαιοδοσία του περιοχή της Λήμνου, όπου υπήρχε το χωριό με το όνομα «Γομάτου» και αργότερα «Γομάτι». Λόγω των πειρατικών επιδρομών αρκετοί από τους κατοίκους έφυγαν από τη Λήμνο για να γλιτώσουν. Κάποιοι από αυτούς κατέφυγαν στη Λέσβο, ενώ άλλοι στη βόρεια Χαλκιδική, όπου σε μία δασώδη και δυσπρόσιτη, αλλά ασφαλή από τους πειρατές, περιοχή στην πλαγιά του Κάκαβου, έκτισαν το Γομάτι. Το παλαιό Γομάτι ή «χώρα του Γόματου», ερείπια του οποίου διασώζονται ως τις μέρες μας, βρίσκεται σε απόσταση 4 χλμ. από τον σημερινό οικισμό. Το προστάτευαν τρεις πύργοι: του Ορφανού, του Κουνούπη και της Δεβελικίας.

Το χωριό Γομάτου συνυπήρχε με τη μονή της Θεοτόκου του Γομάτου πριν από το 942.   Στα ύστερα βυζαντινά χρόνια το χωριό Γομάτου ήταν ένα από τα μεγαλύτερα του Θέματος της Θεσσαλονίκης, σύμφωνα με τη μελέτη της καθηγήτριας του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, Αγγελικής Λαϊου. Το 1.400 μ.Χ η μονή Γομάτου έγινε μετόχι της Μεγίστης Λαύρας. Σήμερα διασώζονται μόνο τα ερείπια του πύργου του Ορφανού. Eντός αυτού κτίστηκε η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη*. Η καταστροφή του παλιού χωριού από τον σεισμό του 1932 ήταν η αιτία για τη μεταφορά του στη σημερινή τοποθεσία, μετόχι της μονής Μεγίστης Λαύρας που απαλλοτριώθηκε από το κράτος.

Από τα βυζαντινά χρόνια μέχρι σήμερα τα βασικά προϊόντα της αγροτικής οικονομίας του Γοματίου είναι τα σιτηρά, το λάδι, το κρασί, το μέλι και το τσίπουρο. Μεγάλο μέρος του ανδρικού πληθυσμού εργάζεται στα μεταλλεία Σιδηροκαυσίων-Μαντεμοχωρίων από την εποχή της Τουρκοκρατίας μέχρι σήμερα. Η μεγαλύτερη γιορτή-πανηγύρι στο Γομάτι γίνεται στις 15 Αυγούστου, στον κεντρικό ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου.

* Πηγή: Καταγραφές του Πολιτιστικού Μορφωτικού Συλλόγου Γοματιανών Θεσσαλονίκης.

ΔΙΑΔΡΟΜΗ

Από τη Μεγάλη Παναγιά στο Παλαιό Γομάτι

Από το κέντρο της Μεγάλης Παναγίας ακολουθείτε τις πινακίδες προς το Προσκύνημα. Στην τελευταία πινακίδα που δείχνει προς τα αριστερά, εσείς οδηγείτε ευθεία και μπαίνετε στο χωματόδρομο που ήταν παλιά καλντερίμι. Συνεχίζετε χωρίς να στρίψετε σε κανέναν παράδρομο και στα 5,3 χλμ. περνάτε από τη βρύση και το χώρο αναψυχής στην θέση Μάννα. Περίπου στα 8 χλμ. θα δείτε αριστερά και δεξιά, ανάμεσα στα δέντρα, τα λιγοστά ερείπια του παλαιού Γοματίου, το οποίο ισοπεδώθηκε από το σεισμό του 1932.

Στα 8,4 χλμ. μπορείτε να κατεβείτε από το όχημά σας για να ψάξετε τον βυζαντινό πύργο που βρίσκεται αριστερά στους πρόποδες του βουνού. Σχεδόν 2 χλμ. παρακάτω θα δείτε πάνω στο δρόμο το δίτοξο γεφύρι του Αγίου Γεωργίου, δίπλα από το οποίο ξεκινάει το καλντερίμι που οδηγεί σε μια σπηλιά. Αφήνοντας πίσω σας το γεφύρι φτάνετε στον σύγχρονο οικισμό του Γοματίου, πίσω από την εκκλησία, έχοντας διανύσει 13 χλμ. συνολικά.

Από μακριά το Νεοχώρι μοιάζει να πολιορκείται από την πυκνή βλάστηση! Μεγάλες δασικές εκτάσεις με καστανιές, οξυές και βελανιδιές δημιουργούν ένα μοναδικό σκηνικό, ενώ ο κεντρικός ασφαλτόδρομος στριφογυρίζει διατρέχοντας τον οικισμό από τη μια άκρη ως την άλλη. Ιδρύθηκε στα 1.500 περίπου και αναφέρεται ως ένα από τα Μαντεμοχώρια. Το όνομά του παραμένει ίδιο εδώ και αιώνες. Οι Τούρκοι το έλεγαν «Γενίκιοϊ» (Νέο Χωριό) και οι Σλάβοι «Νοβοσέλο» (επίσης Νέο Χωριό). Μέρος των κατοίκων του χωριού έλκει την καταγωγή του από περιοχές κοντά στο Βόλο και την Κατερίνη.

Το παλαιότερο στοιχείο για την ύπαρξη του Νεοχωρίου παραμένει ένα συμφωνητικό αγοραπωλησίας του 1640 που φυλάσσεται στη μονή Ιβήρων του Αγίου Ορους. Το Νεοχώρι έλαβε ενεργό μέρος στην επανάσταση του 1821 υπό τον Εμμ. Παππά και τον Τ. Καρατάσο. Η μεγαλύτερη και σημαντικότερη εκκλησία είναι του Αγίου Γεωργίου που δεσπόζει στο λόφο και διαθέτει «φιάλη» και εξωτερική εξέδρα για τις μεγάλες θρησκευτικές εκδηλώσεις. Το πιο γνωστό πανηγύρι οργανώνεται στη γιορτή του Προφήτη Ηλία. Στο ίδιο ακριβώς σημείο υπήρχε παλαιός ναός του Αϊ-Λιά. Αξίζει επίσης να δείτε το ξωκκλήσι του Προφήτη Ηλία, στη βορειοανατολική πλευρά, εκτός οικισμού και μέσα στο δάσος.

Info

-Μεγάλη γιορτή οργανώνεται και του Αγίου Αθανασίου από το 1820 μέχρι σήμερα!

-Οι κατοικοι του Νεοχωρίου ασχολούνται με την υλοτομία, την κτηνοτροφία, τη γεωργία, ενώ αρκετοί εργάζονται στα μεταλλεία, Αξίζει να αναφέρουμε την πολύ επιτυχημένη καλλιέργεια των κόκκινων φασολιών (μπαρμπουνοφάσουλα) στην περιοχή.

Βρίσκεται ανάμεσα στην Αρναία και το Νεοχώρι. Είναι ένα από τα ομορφότερα χωριά του Δήμου Αριστοτέλη και σημαντικός συγκοινωνιακός κόμβος. Οι οικιστικός ιστός διατηρεί ακόμα τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά του και απλώνεται γύρω από την πλατεία με τον αιωνόβιο πλάτανο, ενώ καταστήματα και καφενεία τριγύρω συνθέτουν την εικόνα του κέντρου ενός ζωντανού χωριού.

Κτισμένο στα 550 μ. και με τους κατοίκους να ξεπερνούν τους 1500, το Παλαιοχώρι αναζητά τις ρίζες του στο βάθος των αιώνων. Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι σε κοντινή απόσταση βρίσκεται το κάστρο Νέπωσι, ενώ κατά καιρούς έχουν εντοπιστεί νομίσματα, αγγεία, όστρακα και έχουν βρεθεί ερείπια από οχυρώσεις και τάφοι στην ευρύτερη περιοχή.

Η ακριβής χρονολογία της ίδρυσης του Παλαιοχωρίου δεν είναι γνωστή. Στο κάστρο Νέπωσι βρέθηκε μια πλάκα που δηλώνει ότι ο οικισμός υπήρχε πριν από περίπου 1000 χρόνια. Σύμφωνα, μάλιστα, με κάποιες ενδείξεις, το Παλαιοχώρι ήταν μία από τις 32 πόλεις της Ολυνθιακής Ομοσπονδίας που καταστράφηκε το 348 π.Χ. από τον Φίλιππο Β'. Μνημονεύεται και το ξακουστό «Καστέλι». Εικάζεται ότι πρόκειται για το μεγαλύτερο κάστρο στη Χαλκιδική το οποίο θα πρέπει να καταστράφηκε, για πρώτη φορά από τους Ούννους το 540 μ.Χ. Τη θέση του, ύστερα από δύο αιώνες, πήρε «ένα μεγάλο χωριό».

Στο Παλαιοχώρι ιδιαίτερης ιστορικής και θρησκευτικής σημασίας είναι ο ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών με τις υπέροχες τοιχογραφίες και το άγαλμα του Οικουμενικού Πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄ του Μεγαλοπρεπούς στον προαύλιο χώρο. Εκεί υπάρχει και η, κατά την παράδοση, θαυματουργή εικόνα του Ταξιάρχη Μιχαήλ (16ος αι., κρητικομακεδονική τέχνη) και η εικόνα της Παναγίας της Γοργοεπηκόου (μοναδικό πιστό αντίγραφο της θαυματουργής εικόνας που υπάρχει εντοιχισμένη στη μονή Δοχειαρίου του Αγίου Ορους).

Ακολουθώντας το δρόμο που οδηγεί προς τη Μεγάλη Παναγιά, θα βρείτε αριστερά σας ένα από τα ομορφότερα μοναστικά αρχονταρίκια. Αυτό της Παναγίας "χαράς των θλιβομένων", στο προαύλιο του οποίου βρίσκεται ο ναός του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη. Ο ναός πανηγυρίζει στις 5 Ιουλίου.

Info

Σύμφωνα με τον λογοτέχνη και ερευνητή Γιάννη Αναπλιώτη, στο Παλαιοχώρι έζησε από τα 22 έως τα 44 χρόνια του ο ήρωας του έργου του Νίκου Καζαντζάκη, Αλέξης Ζορμπάς. Θα πρέπει, επίσης, να αναφέρουμε τη διαρκή ενασχόληση των γυναικών του Παλαιοχωρίου με τα υφαντά, η τεχνοτροπία των οποίων μεταδίδεται από γενιά σε γενιά, καθώς και την προσπάθεια διατήρησης του τοπικού γλωσσικού ιδιώματος με σημαντικές επιρροές από την εποχή της Τουρκοκρατίας, αλλά και πολλές ρίζες από την αρχαία ελληνική και τη λατινική γλώσσα.

Τα Πυργαδίκια από μακριά θυμίζουν νησί! Το χωριό των περίπου 600 κατοίκων, απλώνεται αμφιθεατρικά στην πλαγιά ενός λόφου και περιβάλλεται από πολλές μικρές,  όμορφες παραλίες που ξετυλίγονται σαν δαντέλα στο Σιγγιτικό κόλπο. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή στην περιοχή αυτή έφτασαν πρόσφυγες από το χωριό Αφθόνη που βρισκόταν στο νησάκι του Μαρμαρά, στον Εύξεινο Πόντο. Το 1925 ίδρυσαν τα Πυργαδίκια, ακολουθώντας ένα λειτουργικό πολεοδομικό σχέδιο.

Σύμφωνα με μια τοπική εκδοχή, η ονομασία του χωριού μάλλον προέρχεται από τον «αγρό της περί Γαρδικείας», που αναφέρεται σε έγγραφα της μονής Δοχειαρείου του Αγίου Ορους το 1057. Στα έγγραφα της Βυζαντινής εποχής, πάντως, ο οικισμός αναφέρεται με το σημερινό του όνομα. Οι ασχολίες των κατοίκων, εκτός από την παραδοσιακή καλλιέργεια της ελιάς και την αλιεία (λειτουργεί και αλιευτικό καταφύγιο), περιλαμβάνουν την παροχή τουριστικών υπηρεσιών.

Info

Μεγάλο πανηγύρι γίνεται στις 8 Σεπτεμβρίου όταν τιμάται ο ναός της Γέννησης της Θεοτόκου. Την εικόνα της Παναγίας, την ονομαζόμενη «Καστρέλα», είχαν φέρει μαζί τους οι πρόσφυγες.

Τα Στάγειρα βρίσκονται κτισμένα στους πρόποδες του Στρατονικού όρους (Στρεμπενίκος), με υψόμετρο περίπου 500 μ. Το χωριό είναι επάνω στον κεντρικό οδικό άξονα Θεσσαλονίκης-Ουρανούπολης, έχει περίπου 500 κατοίκους, και απέχει μόλις 8 χλμ. από τη θάλασσα. Το παλιό όνομά του ήταν Καζαντζή Μαχαλάς και ανήκε στο κοινό των Μαντεμοχωρίων. Οι κάτοικοι εργάζονταν στα γειτονικά μεταλλεία κατά τους βυζαντινούς χρόνους κι αυτό συνεχίστηκε κατά την Τουρκοκρατία.

Από τα Στάγειρα καταγόταν ο Διδάσκαλος του Γένους Αθανάσιος Σταγειρίτης (1780 - 1840), μεγάλος πολέμιος του Αδαμάντιου Κοραή, και ο Δημήτριος Σαταγειρίτης, αγωνιστής της επανάστασης του 1821 και πληρεξούσιος Μακεδονίας στην Γ’ Εθνοσυνέλευση στην Επίδαυρο και στην Δ’ στο Αργος. Ο αγωνιστής του 1821, Ελευθέριος Μιχαήλ, καταγόταν από τον εγκαταλελειμμένο σήμερα, γειτονικό οικισμό Χωρούδα. Να σημειώσουμε ότι ο μεγάλος Ελληνας φιλόσοφος Αριστοτέλης γεννήθηκε στα Αρχαία Στάγειρα, περίπου 8 χλμ. βορειοδυτικά, ιστορική συνέχεια των οποίων θεωρείται ο σημερινός οικισμός.

Στην είσοδο του χωριού θα δείτε το άλσος του Αριστοτέλη και αριστερά το λόφο του Αγίου Δημητρίου με το συγκρότημα των Σιδηροκαυσίων που κτίστηκε στην πρώιμη τουρκοκρατία. Τα Σιδηροκαύσια ήταν η έδρα του μεταλλείου και σημαντικό διοικητικό κέντρο της περιοχής, με δικό του νομισματοκοπείο. Υπάρχουν και άλλα ενδιαφέροντα μνημεία όπως πύργοι, δημόσια λουτρά και το κονάκι του Μαδέμ Αγά, από την εποχή των Σιδηροκαυσίων.

Μπαίνοντας στα Στάγειρα θα σας τραβήξει την προσοχή ο ναός της Γέννησης της Θεοτόκου, μεγάλης αρχαιολογικής σημασίας, που κτίστηκε το 1814 με την βοήθεια της μονής Χελανδαρίου του Αγίου Ορους και είναι ένας από τους ελάχιστους στην Ελλάδα σε σταυροειδή ρυθμό. Αξίζει να τον δείτε και εσωτερικά γι’ αυτό ζητήστε από τον ιερέα να σας ανοίξει.

Info

Ρωτήστε για την Παναγούδα, την παλιά εκκλησία στο επάνω μέρος του χωριού που έχει κτιστεί το 1903 μέσα σε βράχο, την επονομαζόμενη και Σπηλιώτισσα. Στο χώρο αυτό γίνεται το μεγάλο πανηγύρι του χωριού στις 8 Σεπτεμβρίου. Δίπλα της υπάρχει ένας από τους πύργους της εποχής των Σιδηροκαυσίων και στη συνοικία κοντά της πολλά σπίτια είναι κτισμένα πάνω σε παλαιότερα του 15ου και 16ου αιώνα.

Ο Στανός που απέχει 8 χλμ. από την Αρναία, προς τα νότια, είναι ένα ξεχωριστό χωριό. Χαρακτηρίζεται από την περιποιημένη όψη του, το εξαιρετικό κλίμα (υψόμετρο 520 μ.), την υπέροχη φύση που το περιβάλλει, τον μεγάλο κάμπο στα δυτικά του και... τις χαρούμενες φωνές των παιδιών! Ρωτώντας ο επισκέπτης μαθαίνει ότι βρίσκεται στο δεύτερο χωριό της Ελλάδας με τις περισσότερες πολύτεκνες οικογένειες και κοιτώντας τις ταμπέλες  στον κεντρικό δρόμο καταλαβαίνει ότι οι περισσότεροι κάτοικοι ασχολούνται με οικοδομικές εργασίες. Ως άριστοι μάστορες δεν θα μπορούσαν να αφήσουν απεριποίητα τα σπιτικά τους!

Σύμφωνα με τις τοπικές ιστορικές πηγές και προφορικές μαρτυρίες, όσον αφορά την ονομασία του Στανού υπάρχουν πολλές εκδοχές. Μια είναι ότι πήρε το όνομά του από κάποιο στρατηγό του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τον Στανό, ο οποίος πέρασε από το χωριό. Αλλη εκδοχή είναι ότι το όνομά του οφείλεται στο λατινικό επίθετο «Stanus-a-um» που σημαίνει περιοχή που συγκρατεί το νερό για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η τρίτη εκδοχή αφορά στην ονομασία κάποιου μετάλλου που υπήρχε σ’ ένα παλιό μεταλλείο στην τοποθεσία «Χάλκωμα». Σύμφωνα με την τέταρτη εκδοχή, πήρε το όνομα του από τις στάνες των ζώων που διατηρούσαν σχεδόν όλες οι οικογένειες πλάι στις κατοικίες τους. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ο Στανός ήταν ενσωματωμένος στην κοινότητα της Αρναίας. Το 1922 έγινε ξεχωριστή κοινότητα.

Ακόμα μια ιδιαιτερότητα του Στανού είναι η τοπική πολιούχος Αγία Χάιδω, η μνήμη της οποίας γιορτάζεται κάθε χρόνο την 1η Σεπτεμβρίου. Είναι νεομάρτυρας που γεννήθηκε και έζησε εδώ στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Η εκκλησία κτίστηκε τα τελευταία χρόνια προς τιμήν της, με πρωτοβουλία του εφημέριου Χαλκιά Νικολάου και τη συνδρομή των Στανιωτών. Την παραμονή της γιορτής τελείται πανηγυρικός εσπερινός, ενώ ανήμερα της γιορτής πανηγυρική Θεία Λειτουργία και λιτάνευση της εικόνας, με τη συμμετοχή του Μητροπολίτη και πολλών ιερωμένων. Αμέσως μετά, στο χώρο της εκκλησίας γίνεται το παραδοσιακό «κουρμπάνι» και προσφέρεται δωρεάν φαγητό σε όλους.

Η Στρατονίκη είναι ένα από τα ορεινά χωριά του Δήμου Αριστοτέλη, σκαρφαλωμένη στο Στρατονικό όρος, με άπλετη θέα στον κόλπο της Ιερισσού και στη χερσόνησο του Αθωνα. Συγκαταλεγόταν στα 12 Μαντεμοχώρια και οι κάτοικοί της παραδοσιακά εργάζονταν στα μεταλλεία. Εικάζεται ότι κτίστηκε από τον βασιλιά της Μακεδονίας Περδίκκα προς τιμή της αδερφής του Στρατονίκης. Ουσιαστικά το σημερινό χωριό, με τους περίπου 800 κατοίκους, είναι ενωμένο με τα Στάγειρα.

Η ιστορία της περιοχής του Στρατονικού όρους συνδέεται με την πλούσια σε μεταλλεύματα –κυρίως άργυρο– γη, όπως λέει η λαϊκή παράδοση ήδη από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η Στρατονίκη, λόγω του κοιτάσματος της γειτονικής περιοχής των Μαύρων Πετρών, είναι από κάτω γεμάτη στοές. Κάποια από τα παλιά σπίτια της Στρατονίκης έχουν συντηρηθεί. Ανάμεσα σ’ αυτά ξεχωρίζει το τετραώροφο αρχοντικό Αθανασιάδη. Το είχε ένας ηλικιωμένος Κωνσταντινουπολίτης έμπορος που ήρθε εδώ το 1890. Το σπίτι ήταν επιπλωμένο με πολυτέλεια -είχε έως και πόμολα από ασήμι.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Η Στρατονίκη γνώρισε μεγάλη ακμή από το 1530 μ.Χ., αφότου ο σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Α’ αναδιοργάνωσε τα μεταλλεία της οθωμανικής αυτοκρατορίας, που ήταν γνωστά στην περιοχή από τους βυζαντινούς χρόνους, ως Σιδηροκαύσια ή Σιδερόκαψα (Σεντέρ-καπισί). Η ακμή των μεταλλείων μετέβαλε την Στρατονίκη σε ένα μεγάλο και ακμαίο κέντρο, καθώς δούλευαν εκεί περί τους 6.000 εργάτες, σε 500-600 φούρνους, διάσπαρτους μέσα στα βουνά. Από τα χρόνια εκείνα εκτός από Ελληνες, συνέρεαν στην περιοχή και εργάτες άλλων εθνικοτήτων, όπως Βούλγαροι, Σέρβοι, Βλάχοι, Κιρκάσιοι, Τούρκοι, Αλβανοί, Εβραίοι, ακόμα και Γερμανοί ως τεχνικοί.

Η περιοχή είχε γίνει μια μικρή... Βαβέλ, καθώς ακούγονταν πολλές γλώσσες από τους εργάτες που είχαν εισρεύσει από παντού. Ακουγε κανείς ελληνικά από εργάτες και κατοίκους των γύρω χωριών, ισπανοεβραϊκά από τους πολλούς Εβραίους εμπόρους και σαράφηδες, αλλά και πολλές βαλκανικές γλώσσες. Το περίεργο ήταν ότι το Σάββατο έκλειναν τα καταστήματά τους οι Εβραίοι και νέκρωνε η αγορά, ενώ την Κυριακή δεν δούλευαν οι Χριστιανοί. Ετσι, παραδόξως, τηρούνταν ένα ιδιότυπο… Σαββατοκύριακο αργίας!

Στα Σιδηροκαύσια πιθανότατα λειτουργούσε νομισματοκοπείο από την εποχή του Μουράτ του Β’ (1421-1451). Πάντως, στα μέσα του 16ου αιώνα, υπολογίζεται ότι ο σουλτάνος έπαιρνε κάθε μήνα από τα μεταλλεία μετάλλευμα αξίας 20.000-30.000 χρυσών νομισμάτων –ποσό τεράστιο για την εποχή.

«Οι κάβες της Γερακινής και το Στρατώνι...»
Ν. Καββαδίας, Φάτα Μοργκάνα

Το Στρατώνι είναι ένα παραθαλάσσιο χωριό κτισμένο στο μυχό του κόλπου της Ιερισσού, με περισσότερους από 1.200 κατοίκους (σύμφωνα με την απογραφή του 2011). Η ίδρυσή του ως οικισμού τοποθετείται στα τέλη του 19ου αιώνα και έχει άμεση σχέση με τη μεταλλευτική δραστηριότητα στην περιοχή. Τα πλούσια κοιτάσματα μεικτών θειούχων μεταλλευμάτων, γνωστά ήδη από την αρχαιότητα και τους βυζαντινούς χρόνους, αποτέλεσαν τη βασική πλουτοπαραγωγική πηγή του χωριού. Από τότε άρχισαν να συγκεντρώνονται στο Στρατώνι άνθρωποι από τις γύρω περιοχές, και από άλλα μέρη της Ελλάδας, για να δουλέψουν στα μεταλλεία. Ο πληθυσμός αυξήθηκε σημαντικά λόγω των προσφύγων που κατέφυγαν εδώ μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. Το 1932 το χωριό υπέστη εκτεταμένες καταστροφές από το σεισμό που είχε επίκεντρο τον κόλπο της Ιερισσού. Στα αμέσως επόμενα χρόνια ανοικοδομήθηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου.

Η περιοχή κατοικούνταν από τα αρχαιότατα χρόνια και η μεταλλευτική δραστηριότητα στο Στρατώνι και στα γύρω χωριά ανάγεται στο 600 π.Χ., περίπου. Οι ανασκαφές του 1962 έδειξαν ότι το Στρατώνι κτίστηκε στη θέση της αρχαίας Στρατονίκης. Αυτή την πόλη αναφέρει και ο Πτολεμαίος Κλαύδιος, αλλά την τοποθετεί -λανθασμένα- στο Σιγγιτικό κόλπο.

AΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ

Η ιστορία του τόπου αντικατοπτρίζεται στα σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα. Σε καλλιέργεια ιδιωτικού κήπου βρέθηκε τμήμα μαρμάρινου αναθηματικού ανάγλυφου, το οποίο φιλοξενείται στο αρχαιολογικό μουσείο Πολυγύρου και ανήκει μάλλον στους πρώιμους ρωμαϊκούς χρόνους. Πρόκειται για μετωπικά όρθια γυναικεία μορφή, ντυμένη με μακρύ χιτώνα, η οποία στο αριστερό χέρι κρατά το κέρας της Αμάλθειας και ιμάτιο. Πιθανότατα πρόκειται για αναπαράσταση της θεάς Ισιδας-Τύχης. Είναι η λεγόμενη «δέσποινα του Στρατωνίου».

Το 1962, κατά την ανόρυξη αυλάκων ύδρευσης μπροστά από το ταμείο αλληλοβοηθείας Μεταλλείων Κασσάνδρας, βρέθηκε ορθογώνιο κτίσμα 10 x 6 μ. με άξονα βορρά-νότου και είσοδο από το νότο. Αποτελείται από ένα κύριο θάλαμο 5 x 5,50 μέτρα κι έναν προθάλαμο 5 x 3 μ. που επικοινωνούν μέσω μιας πόρτας πλάτους 1,80 μ. Οι τοίχοι σώζονται μέχρι ύψους 0,80 μ. Κατά μήκος του δυτικού τοίχου βρέθηκε μια μαρμάρινη σαρκοφάγος διαστάσεων 2,20 x 0,78 μ. Στο κέντρο του βόρειου τοίχου του κυρίως θαλάμου ανακαλύφθηκε βάθρο. Μπροστά από το βάθρο βρισκόταν σε θέση πρηνή, ακέραιο άγαλμα γυναίκας ύψους 2 μ., περίπου. Μεταξύ του γυναικείου αγάλματος και της σαρκοφάγου υπήρχε ακέφαλο άγαλμα άνδρα με ιμάτια.

Βρέθηκε και τρίτος ανδρικός κορμός, καθώς και ορθογώνια πλάκα με παράσταση νεκροδείπνου με την επιγραφή «Νεικοπτελέμα Επιλύκου, ηρωίς, χαίρε» και ανδρική εικονιστική κεφαλή που ανήκει προφανώς στον κορμό εποχής των Κλαυδίων. Επίσης, μια επιτύμβια στήλη με την επιγραφή «Αφθόνητος Αρισσήδιος Τηερτέου». Σε άλλη πλάκα υπάρχει η επιγραφή «Ηρόδωρος Θεαγένους». Eντός του θαλάμου ανακαλύφθηκε κτιστός κιβωτιόσχημος τάφος και οξυπύθμενο πιθάρι που περιείχε ελάχιστα οστά. Πρόκειται, προφανώς, για κάποιο ηρώο που τοποθετείται στον 1ο αιώνα π.Χ.

Νότια του χωριού, στις πλαγιές των λόφων, επισημάνθηκαν ανοιγμένοι τάφοι ρωμαϊκής και μεταγενέστερης εποχής, καθώς και ερείπια σπιτιών. Περισυλλέχθηκαν όστρακα ελληνιστικής και βυζαντινής εποχής και λαβή αμφορέα σφραγισμένη. Από την αυλή ενός σπιτιού περισυλλέχθηκαν τέσσερα κομμάτια μαρμάρου που είχαν σπάσει πρόσφατα και αποτελούν τον κορμό ανδρικού αγάλματος.

Προς τα νότια του χωριού, στην κορυφή του πρώτου παραθαλάσσιου υψώματος το οποίο από την πλευρά της θάλασσας είναι απότομο και καλύπτεται από ελαιόδεντρα, ανακαλύφθηκε κτιστός τάφος με καμαρωτή στέγη, με πήλινους οπτόπλινθους (2,40 x 1,25 x 1,20 μ.). Στην ανατολική στενή πλευρά ανοιγόταν ορθογώνια κόγχη, η οποία περιβάλλονταν από μαρμάρινες πλάκες. Το δάπεδο αποτελούνταν από πήλινες και μαρμάρινες πλάκες. Μια πήλινη πλάκα φέρει έντυπα ορθογώνια και εντός τους από έναν εγχάρακτο σταυρό και σε κάθε γωνία του χαραγμένα ανά ένα τα γράμματα της λέξης ΘΕΟΥ. Ο τάφος ήταν γεμάτος με οστά, τα οποία ωστόσο δεν βρίσκονταν στην αρχική τους θέση.

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Οι κάτοικοι του Στρατωνίου, παρόλο που προέρχονται σε μεγάλο ποσοστό από διαφορετικές περιοχές, αποτέλεσαν ένα ενιαίο, αρμονικό σύνολο και ανέκαθεν τους διέκρινε η αγάπη για τον πολιτισμό. Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, στο Στρατώνι γίνονταν πολλά καλλιτεχνικά δρώμενα και τοπικές εκδηλώσεις. Το ανέβασμα θεατρικών παραστάσεων -προπολεμικά ακόμη-, η ίδρυση μουσικογυμναστικού ομίλου από τη δεκαετία του 1950, οι εκθέσεις ζωγραφικής, η λειτουργία μπάντας και χορευτικού συγκροτήματος, η διοργάνωση εντυπωσιακών αποκριάτικων εκδηλώσεων, τα τριήμερα ειρήνης και οι συναυλίες μεγάλων καλλιτεχνών, είναι μερικά δείγματα της πολιτιστικής παράδοσης που έχει να επιδείξει το Στρατώνι. Συνεχίζεται στις μέρες μας μέσα από τη δραστηριότητα των τοπικών Συλλόγων.