Μπορεί μην είναι μεγάλο ή επιβλητικό, αλλά οι χιλιάδες μικροί επισκέπτες που κολλάνε για ώρες το πρόσωπό τους πάνω στα τζάμια και δεν λένε να φύγουν, το εκτιμούν ιδιαιτέρως! Βρίσκεται στην παραλία της Ιερισσού, σε ημιυπόγειο χώρο και φιλοξενεί ψάρια, θαλασσινά και οστρακοειδή απο τον κόλπο της Ιερισσού όπως μουρμούρες, σαλάχια, σκορπιούς, μπαρμπούνια, πέρκες, ροφούς, σαργούς, αστακούς, χελιδονόψαρα κ.α. Εχει χωρητικότητα 40 κυβικών μέτρων και περιέχει θαλασσινό νερό, το οποίο ανανεώνεται συνεχώς με ειδική αντλία που συνδέεται με τη θάλασσα.

Info

Το ενυδρείο είναι ανοιχτό όλη την ημέρα και η είσοδος είναι ελεύθερη.

Σε όλη την Ελλάδα δύσκολα θα βρείτε πιο εντυπωσιακή τοποθεσία για καρνάγια από εκείνη της Ιερισσού. Αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου, και σε πείσμα της σύγχρονης εποχής που προέκρινε τη χρήση πλαστικού και άλλων υλικών στην κατασκευή σκαφών, οι εναπομείναντες καραβομαραγκοί αντιμετωπίζουν τις αντίξοες οικονομικές συνθήκες. Κανένα από τα καρνάγια που έχουν απομείνει δεν χαρακτηρίζεται από την ένταση και τη ζωντάνια του παρελθόντος. Κάποια από τα υπόστεγα είναι ετοιμόρροπα, ενώ δεν λειτουργούν όλες οι εγκαταστάσεις. Τα ναυπηγικά σχέδια, όμως, παραμένουν στο μυαλό και στην καρδιά των καραβομαραγκών στους οποίους τα παλιά τα χρόνια έφερναν 300 τόνους ξύλα «στρόγγυλα» (κυρίως πεύκο) κι εκείνοι έφταχναν μεγάλα ξύλινα σκαριά που χωρούσαν έως και 250 άτομα!

Info

Πάνω από 100 άτομα απασχολούσαν τον προηγούμενο αιώνα τα τέσσερα μεγάλα καρνάγια της Ιερισσού και πολλές οικογένειας ζούσαν στην περιοχή από αυτή την παραδοσιακά ελληνική δραστηριότητα της μετατροπής του ξύλου σε ζωντανό πλεούμενο που αναμετριέται με τη θάλασσα.

Σε όλα τα βιβλία για τη Χαλκιδική θα δείτε αναφορές στα χειροποίητα υφαντά που έφτιαχναν σε διάφορες περιοχές. Στις μέρες μας, βέβαια, μπορεί να έχουν απομείνει λίγες υφάντρες, αλλά η τέχνη δεν χάνεται! Παράδοση στην υφαντική είχε από παλιά η Αρναία και τα υφαντά της ήταν ονομαστά και μοναδικά. Μέχρι το 1930 η υφαντική ήταν σε ακμή και τα υφαντά ή τα μεταξωτά που έφτιαχναν ήταν περιζήτητα. Ολος ο κάμπος ως τη Γερακινή, τα Καλύβια, τον Αγιο Μάμμα ήταν γεμάτος μουριές (ασκαμιές, από το αρχαίο συκάμινος). Υπήρχαν γυναίκες υφάντριες, αλλά και άντρες υφαντές και κεντητές για να κάνουν τα πιο χοντρά ρούχα.

Στην Ουρανούπολη οι πρόσφυγες έφεραν μαζί τους την τέχνη του υφαντού χαλιού και σχέδια ανατολίτικα. Η Joice Loch βοήθησε τις γυναίκες να πειραματιστούν με νέους τρόπους βαφής των νημάτων από φυτικές ύλες όπως ρίζες, φλούδες, φύλλα και έντομα και ο σύζυγός της έφερε από το Αγιο Ορος σχέδια από βυζαντινά μοτίβα και τοιχογραφίες.

Σύμφωνα με την προφορική μαρτυρία μιας από τις παλιές υφάντρες, της κυρίας Σοφίας Ισαακίδου που δούλεψε μαζί με την Loch από το 1951 και μετά, οι γυναίκες έπαιρναν δουλειά στα σπίτια τους, ή δούλευαν στον πύργο Προσφορίου και το ζευγάρι αναλάμβανε μετά να πουλήσει τα υφαντά τους. Εως 15-20 γυναίκες έφτιαχναν υφαντά στη δική της εποχή και παλαιότερα ακόμη περισσότερες. Σ’ ένα χαλί δούλευαν 2-3 μαζί και χρειάζονταν περίπου ένα μήνα για να το ολοκληρώσουν. Πληρωνόντουσαν με τον κόμπο και με τα χρήματα βοηθούσαν τις οικογένειές τους, ή αγόραζαν τα φουστάνια

AΡΓΑΛΕΙΟΣ & ΥΦΑΝΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΑΡΝΑΙΑ

Ο αργαλειός και η υφαντική τέχνη γνώρισαν στην Αρναία λαμπρές σελίδες δόξας. Εργαλείο απαραίτητο σε κάθε νοικοκυριό της ελληνικής υπαίθρου και τέχνη αναγκαία για κάθε νοικοκυρά. Με τα χέρια της και μ' αυτό το εργαλείο έπρεπε να ντύσει όλη την οικογένεια, να υφάνει τα στρωσίδια του σπιτιού και τα σκεπάσματα της οικογένειας για τις δύσκολες και κρύες νύχτες του χειμώνα. Δεν υπάρχει γωνιά της Ελλάδας που να μην είναι ακόμη νωπές οι μνήμες του αργαλειού και της τέχνης αυτής.

Στην Αρναία όμως οι μνήμες και η τέχνη αυτή έγιναν θρύλος, σημάδεψαν και ταύτισαν την ιστορία του τόπου, με το διασίδι, το στημόνι, τη σαΐτα, τα χτένια, τα μυτάρια, τις ρόκες, τα λανάρια, τα αδράχτια, μα κύρια και πρωταρχικά με τα μοναδικά Αρνιώτικα προικιάρικα υφαντά. Προικοσύμφωνο που στα κατάστιχα του δεν συμπεριελάμβανε κάποιο Αρνιώτικο επώνυμο χαλί, ή μπάντα για τον τοίχο, θεωρούνταν «λειψό» και η νύφη «φτωχιά». Δεν υπήρχε σπίτι που να μην έχει έναν και δύο αργαλειούς και δεν υπήρχε γυναίκα που να μην γνωρίζει τα μυστικά του. Κάποιες δε από τις υφάντρες αυτές έγραψαν τη δική τους προσωπική λαμπρή ιστορία.

Ο Γάλλος πρόξενος της Θεσσαλονίκης E. Cousinery στο βιβλίο του «Ενα ταξίδι στη Χαλκιδική στα 1793» γράφει: «Η ευμάρεια, μέσα στην οποία ζουν οι κάτοικοι της Λιαρίγκοβης δεν προέρχεται μόνο από την καλλιέργεια των αγρών τους. Κατασκευάζουν τάπητες (κιλίμια) για τους οποίους χρησιμοποιούν το μαλλί του τόπου. Ολες σχεδόν οι οικογένειες ασχολούνται με την εργασία αυτή και τα προϊόντα της βιοτεχνίας αυτής έφθαναν και πουλιότανε ως τη Ρωμυλία (ROMELIE) και ιδίως στα μοναστήρια». Ο Ν. Σχοινάς στις οδοιπορικές του σημειώσεις στα 1887, μεταξύ των άλλων αναφέρει για την Λιαρίγκοβη: «Οι μεν άνδρες είναι αγωγιάτες, μελισσοτρόφοι, αμπελουργοί, κτηνοτρόφοι, οι δε γυναίκες ασχολούνται στην κατασκευή ωραίων ταπήτων εκ μαλλίου».

Η Αρναία είχε μετατρέψει την οικοτεχνία της υφαντικής σε μια βαριά βιομηχανία για τον τόπο. Οι γυναίκες ύφαιναν περίτεχνα υφαντά και οι άνδρες τα εμπορεύονταν σε ολόκληρο το χώρο της Μακεδονίας και όχι μόνο. Σχέδια και μοτίβα μοναδικά -με ονομασία προέλευσης θα λέγαμε σήμερα, Λιαριγκοβνά, (από την παλιά ονομασία της Αρναίας Λιαρίγκοβη)- στόλιζαν μοναστήρια, σπίτια, προίκες και αρχοντικά. Μοναδικές συνθέσεις όπως η κλώνος, η κρικέλα, η τρανταφ'λλιά, τσ Μινάδενας και αριστουργήματα υψηλής χειροτεχνικής αξίας όπως το άρμα του ήλιου, ο χορός των Μουσών, η Ελληνική λεβεντιά, ο χορός των Σουλιωτισσών (Ζάλογγο), τα ελάφια, ο μήν του μέλιτος, ο βασιλεύς της ερήμου, η βοσκοπούλα, το μοναστηράκι και πολλά άλλα, έχουν γράψει την δική τους ιστορία στο χώρο και στον τόπο.

ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ-ΕΝΩΣΕΙΣ

Η ιστορία του αργαλειού και της υφαντικής τέχνης στην Αρναία χάνεται στο βάθος του χρόνου. Ο εμπνευσμένος και σοφός ιεράρχης του Τόπου μακαριστός Μητροπολίτης Σωκράτης Σταυρίδης με τη διορατικότητα και την οξυδέρκεια που τον χαρακτήριζε, οργάνωσε τις γυναίκες υφάντρες σε σωματείο (1917) Το 1946 ιδρύθηκε ο Συνεταιρισμός Χωρικής Υφαντικής και οργανώθηκε και λειτούργησε συνεταιριστικό βαφείο στη θέση Πλυσταριό.

Το 1969 ιδρύθηκε η Ενωση Βιοτεχνών-Οικοτεχνών Αρναίας και ο δραστήριος πρόεδρος της κ. Γιάννης Κουλουμπής, κατάφερε να κάνει γνωστά τα προϊόντα του αργαλειού της Αρναίας και εκτός των συνόρων της χώρας. Η Αρναία μέχρι και το 1980 εξήγαγε διάφορα μικρά υφαντά στην Αυστραλία, Γερμανία, Αμερική, Καναδά και Σουηδία (κυρίως μικρές μπάντες, πατάκια, ταγάρια, μαξιλάρια και φλοκάτες). Για πρώτη φορά έγινε συνεργασία με κρατικούς φορείς (ΕΟΜΜΕΧ, ΕΟΤ και ΑΤΕ) και εξασφαλίστηκε η δυνατότητα των υφαντριών να παίρνουν χαμηλότοκα δάνεια (μαλλο-δάνεια), ενώ κατασκευάστηκαν και μοιράστηκαν σε όλες τις υφάντρες μεταλλικοί αργαλειοί.

Το 1985 ιδρύθηκε τη βοήθεια του ΕΟΜΜΕΧ ο Συνεταιρισμός Προβολής Προϊόντων Χειροτεχνίας και Λαϊκής Τέχνης. Ομως, η βιομηχανοποίηση και το άνοιγμα φθηνότερων αγορών, έπληξε καίρια τον προσοδοφόρο αυτό τομέα της οικοτεχνίας των υφαντών και στις μέρες μας τείνει να τον εξαφανίσει εντελώς.

Η ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΥΔΗ

Τύχη αγαθή για την Αρναία, την 10ετία του 1990, μία από τις τελευταίες καλλιτέχνιδες υφάντρες της, η κ. Χαρίκλεια Δημητρακούδη η οποία, αθεράπευτα ερωτευμένη με τον αργαλειό και την παράδοση, μετέτρεψε το ισόγειο του σπιτιού της σ' ένα μικρό μουσείο υφαντών και παραδοσιακών αντικειμένων. Αφιλοκερδώς δεχόταν και ξεναγούσε επισκέπτες και ξένους τουρίστες. Τιμής ένεκεν σ' αυτή την ταπεινή υφάντρα, ας αφεθούμε νοερά στην δική της διήγηση:

« ...Για μας τους Αρνιώτες, το υφαντό είναι η τοπική μας ταυτότητα. Η παράδοση λέει πως στο κάστρο της Ωριάς, που τοποθετείται ιστορικά στον Αη Λιά, η βασιλοπούλα ύφαινε με χρυσή κλωστή και χρυσή σαϊτα... Παλιότερα οι γυναίκες δούλευαν και το βαμβάκι. Ειδικοί τεχνίτες, οι στιβαχτάρηδες, όπως τους αποκαλούσαν, έφερναν το βαμβάκι, το στίβαζαν, οι δε γυναίκες, το έκλωθαν στη ρόκα στιμόνι, για τα χαλιά και τις μπάντες… Αλλά και το μετάξι δουλεύαμε, από το μεταξόσπορο ως το κουκούλι και την μεταξωτή κλωστή, βροχό, όπως το λέγαμε. Υφαίναμε τα μεταξένια στρωσίδια και τα μεταξένια φορέματα. Μάλιστα, ήταν και το πρώτο έσοδο που εισέπραττε η οικογένεια από την αρχή του καλοκαιριού  το μαξούλι όπως το λέγαμε... Για μας το υφαντό ήταν ανάγκη, έντυνε τον Αρνιώτη από τη γέννα ως τη γούρνα. Εμείς, όμως, οι γυναίκες, με μεράκι και φαντασία το κάναμε και καλλιτέχνημα, για να διακοσμεί το σπίτι μας και να ομορφαίνει τη σκληρή ζωή μας. Τα υφαντά μας έπαιρναν ονόματα, που δήλωναν την τεχνική της κατασκευής, (με το νύχι ή θηλωτά), την ύλη, το σχέδιο, το χρώμα (όπως χακί κ.λ.π.), ή τη χρήση τους (μεσάλι) για το ψωμί στην πινακωτή (τρόκνια) για την μεταφορά του μωρού στην πλάτη, ή την προέλευσή τους, Πουλυγυρνό, Ρεβενικιώτικο κ.λ.π.».

Είναι τα λόγια της από την εισήγηση που έκανε η ίδια στο 1ο Αναπτυξιακό Συνέδριο Αρναίας (21-22 Ιουλίου 1990). Η εισήγησή της είχε τον τίτλο: «Το χειροποίητο υφαντό της Αρναίας: Πώς βλέπουν και αξιολογούν το πρόβλημα οι ίδιες οι υφάντρες της Αρναίας». Μαζί, χάνονταν και η ίδια και αυτοί, σε γλαφυρές σε πρώτο πρόσωπο ιστορίσεις για τα υφαντά, τον αργαλειό, τις φυτικές βαφές και την τέχνη της ψυχής της: την υφαντική. Την τέχνη που την αξίωσε, ενώ η ίδια ήταν αγράμματη και δυσλεκτική, να αναθρέψει με τη σαΐτα και το χτένι τέσσερα παιδιά και να τα σπουδάσει όλα γιατρούς.

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΥΦΑΝΤΙΚΗΣ

Τον Ιούλιο του 2009, τα παιδιά της αποφάσισαν να δωρίσουν στον Δήμο την δική τους ψυχή, την κληρονομιά της μάνας τους -τον αργαλειό και τα υφαντά της. Ακολούθησε προγραμματική σύμβαση Νομαρχίας (Α. Ζωγράφος), Δήμου (Λ. Λαζάρου) και Επιτροπής Ερευνών του ΑΠΘ για την αξιοποίηση και μετατροπή σε μουσείο του αρχοντικού «Γιαννούδενας».

Στις 01/11/2010, στην τοπική εορτή των Αγίων Αναργύρων, έγιναν τα εγκαίνια του μουσείου Υφαντικής Αρναίας, το οποίο είναι ένα κόσμημα για την Αρναία, τον ευρύτερο Δήμο Αριστοτέλη και ολόκληρη τη Χαλκιδική. Στους χώρους του μπορεί να βιώσει ο κάθε επισκέπτης το μεγαλείο της τέχνης αυτής. Να ξεναγηθεί στους δύο ορόφους του, να θαυμάσει την συλλογή της κας Δημητρακούδη, να διαβάσει τις χειρόγραφες συνταγές φυτικών βαφών απ' το προσωπικό της τετράδιο, να γνωρίσει τον εξοπλισμό της υφάντρας, να ακούσει τους ήχους του αργαλειού και το σφύριγμα της σαΐτας, να ακούσει τραγούδια σχετικά με τον αργαλειό και να ζήσει εικόνες του χθες μέσα από τον σύγχρονο ηλεκτρονικό εξοπλισμό του μουσείου.

* Κείμενο: Αστέριος Θ. Καραστέργιος, τ. Δήμαρχος Αρναίας, τ. Πρόεδρος μουσείου Υφαντικής

Στο ιστορικό χωριό των Σταγείρων, σε μια καταπληκτική τοποθεσία σε υψόμετρο περίπου 500 μ., δίπλα στα απομεινάρια του Μαχαλά, της πρωτεύουσας των Μαντεμοχωρίων, βρίσκεται το Αλσος του Αριστοτέλη. Είναι το μοναδικό θεματικό πάρκο της Χαλκιδικής. Αξίζει να το επισκεφθείτε για να δείτε τα ενδιαφέροντα όργανα και να χαρείτε την υπέροχη θέα προς τον κόλπο της Ιερισσού. Το άλσος προϋπήρχε και η υπέροχη τοποθεσία επιλέχθηκε το 1956 για να φιλοξενήσει το επιβλητικό άγαλμα του Αριστοτέλη, έργο του γλύπτη Νικόλα, ώστε να τιμηθεί ο μεγάλος φιλόσοφος ο οποίος γεννήθηκε στα Αρχαία Στάγειρα.

Τα πρωτότυπα διαδραστικά όργανα που φιλοξενούνται στο χώρο του άλσους τοποθετήθηκαν το 2003 από τη Δημοτική Επιχείρηση Σταγείρων-Ακάνθου και σήμερα το διαχειρίζεται η Δημοτική Ανώνυμη Επιχείρηση του Δήμου Αριστοτέλη. Πρόκειται για πειραματικά όργανα που λειτουργούν βάσει των φυσικών νόμων οι οποίοι αναφέρονται στα συγγράμματα του Αριστοτέλη και ιδιαίτερα στο έργο του «Τα Φυσικά». Με αυτή την προσθήκη, το Αλσος του Αριστοτέλη έχει γίνει αγαπημένος προορισμός για όλους τους επισκέπτες και τα σχολεία, καθώς συνδυάζει με τρόπο μοναδικό την αναψυχή, την ψυχαγωγία και την εκπαίδευση. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται και καφέ-εστιατόριο με εκπληκτική θέα στον κόλπο της Ιερισσού και στο Άγιο Όρος. Υπολογίζεται ότι μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες δέχεται περισσότερους από 15.000 επισκέπτες.

Στο χώρο του άλσους θα δείτε, επίσης, τον πύργο του Μαδέμ Αγά μαζί με το κονάκι του που αποτελούσε και το διοικητικό κέντρο των μεταλλείων της περιοχής των Σιδηροκαυσίων.

Ηλιακό ρολόι.  Το οριζόντιο ηλιακό ρολόι δείχνει τον χρόνο στο σημείο που βρισκόμαστε. Η διαφορά με την επίσημη ώρα είναι 1:25 το καλοκαίρι και 0:25 τον χειμώνα. Μέσα από τις καμπύλες γραμμές, εκτός από την ώρα βλέπουμε ακόμη και τον μήνα που διανύουμε.

Φακός.  Κάθε φωτόνιο (ποσό ενέργειας ακτινοβολίας) από μόνο του έχει ελάχιστη ενέργεια, όταν όμως όλα μαζί συγκεντρωθούν σε ένα σημείο η ενέργεια αυτή γίνεται πολύ μεγάλη.

Πυξίδα.  Η φιλοσοφία δεν έχει τόπο, είναι παγκόσμια και κτήμα της ανθρωπότητας. Η αριστοτελική φιλοσοφία έχει φθάσει σε όλα τα μέρη του κόσμου και είναι αφετηρία της σύγχρονης επιστημονικής σκέψης.

Πεντάφωνο.  Ανάλογα με το ειδικό βάρος και τη μάζα, από κάθε υλικό παράγεται με την κρούση διαφορετική ηχητική συχνότητα. Οι 5 γρανίτες ανταποκρίνονται στην κλίμακα του αρχαίου πενταφώνου.

Οπτικοί Δίσκοι.  Όταν εικόνες περνούν με μεγάλη ταχύτητα από το ανθρώπινο μάτι δεν αντιλαμβανόμαστε τις εικόνες σαν διαφορετικές (βλ. Κινηματογράφος)

Εκκρεμές.  Η ενέργεια του ενός συστήματος που ξεκινά την ταλάντωση μεταφέρεται λόγω σύζευξης στο άλλο σύστημα με αποτέλεσμα το πλάτος ταλάντωσης να μειώνεται στο πρώτο και να αυξάνεται στο επόμενο.

Υδροστρόβιλος.  Η ενέργεια που δίνεται με την περιστροφή του μοχλού δημιουργεί την δίνη στο υγρό, όπως η περιστροφική κίνηση του αέρα δημιουργεί τον ανεμοστρόβιλο.

Σφαίρες αδράνειας.  Μεταφορά ορμής κατά την κρούση των σφαιρών, όπου διατηρείται η ορμή που μεταφέρεται διαδοχικά σε κάθε μια μέχρι την τελευταία.

Παραβολικά κάτοπτρα.  Τα μεταφερόμενα μέσω του αέρα ηχητικά κύματα ανακλώνται στο παραβολικό κάτοπτρο και η ενέργεια τους συγκεντρώνεται στο κέντρο. Κατά την ανάκλαση επαναλαμβάνεται το ίδιο φαινόμενο.

Τηλεσκόπια.  Με τα τηλεσκόπια, μπορεί κανείς να απολαύσει καλύτερα την φανταστική από το Άλσος, θέα του κόλπου της Ιερισσού και της Αθωνικής χερσονήσου.

Ρολόι του Αριστοτέλη. Το 2019 τοποθετήθηκε ένα νέο έκθεμα. Πρόκειται για ένα υδραυλικό ωρολόγιο –ξυπνητήρι που εφηύρε ο Αριστοτέλης προκειμένου να ξυπνά μετά από σύντομο χρονικό διάστημα και έτσι να αφιερώνει περισσότερο χρόνο στις μελέτες του, όπως διασώζει ο Διογένης ο Λαέρτιος.
Είχε τη μορφή μιας μεγάλης κλεψύδρας, όπως το αντίστοιχο ξυπνητήρι του Πλάτωνα. Όταν η κλεψύδρα γέμιζε την προκαθορισμένη στιγμή σφαιρίδια (βοτσαλάκια) έπεφταν σε ένα πιάτο προκαλώντας εκκωφαντικό θόρυβο.

Το Άλσος λειτουργεί από τέλη Μαρτίου έως τέλη Σεπτεμβρίου καθημερινά. 

Τηλ: +30  23760 41327

Ενιαίο εισιτήριο: 2 ευρώ

Παιδιά 6 έως 18 ετών & σπουδαστές έως 24 ετών: 1 ευρώ

Παιδιά κάτω των 6 ετών, κάτοχοι κάρτας αλληλεγγύης & Α.Μ.Ε.Α : ΔΩΡΕΑΝ

Γκρουπ (από 10 άτομα και πάνω) - Οικογένειες : 1,5 ευρώ

Το Κέντρο Πολιτισμού είναι ένας πολυχώρος πολιτισμού και λειτουργεί σ’ ένα εντυπωσιακό κτίριο στο κέντρο της Ιερισσού από το 2004. Εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων ως κέντρο ανάδειξης της Αγιορείτικης κληρονομιάς και προβολής της προ του Άθω περιοχής με τη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας.

Επισκέπτοντας το Κέντρο Πολιτισμού, μπορείτε να δείτε το Λαογραφικό Μουσείο Ιερισσού όπου παρουσιάζονται φωτογραφίες και αντικείμενα από την καθημερινή ζωή της Ιερισσού του προηγούμενου αιώνα.

Μπορείτε ακόμη να δείτε την έκθεση φωτογραφίας από τον καταστροφικό σεισμό του 1932 που κατέστρεψε ολοσχερώς το παλιό χωριό της Ιερισσού, την έκθεση φωτογραφίας «1000 χρόνια σε εκατό φωτογραφίες», καθώς και έργα τέχνης τοπικών καλλιτεχνών που κοσμούν τους διαδρόμους του κτιρίου.

Διαθέτει επίσης εκθεσιακό χώρο όπου φιλοξενούνται κατά καιρούς διάφορες περιοδικές εκθέσεις βλ. ενότητα ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ- ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ- ΕΚΘΕΣΙΑΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

και τέλος διαθέτει την αίθουσα στερεοσκοπικών προβολών όπου προβάλλονται ταινίες 3D μικρού μήκους. 

"Φως Μοναχοίς Άγγελοι".Ένα μαγικά εντυπωσιακό τρισδιάστατο ταξίδι στα άδυτα του Αγίου Όρους. Μια 3D παρουσίαση του μοναστικού χώρου και τρόπου ζωής. Ζήστε τη χιλιόχρονη Μοναστική Πολιτεία με την αδιάσπαστη από τον 10ο αιώνα ιστορική συνέχεια. Στο Περιβόλι της Παναγίας, όπου επικρατεί η γαλήνη και η λήθη των εγκοσμίων, ο άνθρωπος οδηγείται στην ψυχική αγαλλίαση και την πνευματική ανάταση. Ο ήχος των σημάντρων μέσα από το θρόισμα του ανέμου στα δέντρα, τα κύματα που δέρνουν τις απόκρημνες ακτές, το άκουσμα των ανόθευτων Βυζαντινών ύμνων, δημιουργούν τη μοναδικότητα που αναζητά η ψυχή. Μ’ αυτό το στερεοσκοπικό οδοιπορικό αναδεικνύεται η Οικουμενικότητα και το διαχρονικό μήνυμα, που η Κιβωτός της Ορθοδοξίας εκπέμπει. Σκοπός είναι να προβληθεί η Πολιτιστική και Θρησκευτική κληρονομιά του Άθω σε όλο τον κόσμο και κυρίως στις γυναίκες, που λόγω του «'Άβατου» δεν είναι δυνατόν να ζήσουν τη θαυμαστή πραγματικότητα.

"Θαλασσόκοσμος"   Αισθανθείτε τη μαγεία των τσιπούρων και των συναγρίδων που κολυμπούν ανάμεσα σας και τα σαλάχια που περνούν από πάνω σας, μην ξεχαστείτε όμως και αγγίξετε τις σμέρνες. Προσπαθείστε να πιάσετε τους τεράστιους ροφούς και τους τόνους, αλλά κρυφτείτε από τους επικίνδυνους καρχαρίες που ψάχνουν για τη λεία τους. Απολαύστε τις μέδουσες σε ένα μαγικό χορό και τα τροπικά φανταχτερά ψαράκια σε μια φανταστική παρέλαση.Η τρισδιάστατη αυτή βιντεοταινία, που προβάλλεται αποκλειστικά στην Ιερισσό Χαλκιδικής, είναι παραγωγή του Κέντρου Πολιτισμού και είναι γυρισμένη στο ενυδρείο Ηρακλείου Κρήτης (www.cretaquarium.gr).

''Άγιο Όρος'' Είναι μια στερεοσκοπική παρουσίαση του Αγίου Όρους που συνδυάζει πληροφορίες για τη Βυζαντινή αρχιτεκτονική, τον τρόπο ζωής των Μοναχών, αλλά και του φυσικού πλούτου της χερσονήσου του Άθω. Μπορείτε μέσω της ταινίας να μπείτε στις Εκκλησίες και στην Τράπεζα, το χώρο όπου τρώνε οι μοναχοί. Στη συνέχεια, μπορείτε να περιπλανηθείτε στο φυσικό πλούτο της χερσονήσου του Άθω, να περάσετε από τις Καρυές, την πρωτεύουσα του Αγίου Όρους για να εξέλθετε και πάλι στο δικό μας κόσμο μέσω της τρισδιάστατης προβολής.

Πληροφορίες στα τηλέφωνα: 23770 21130 (Αίθουσα 3D) και 23770 21121 (Εκθεσιακός χώρος)

Ο σημαντικότερος ιστορικός χώρος της Χαλκιδικής, τα αρχαία Στάγειρα, βρίσκονται στη χερσόνησο Λιοτόπι, δίπλα στη σημερινή Ολυμπιάδα. Η περιήγηση είναι πραγματική απόλαυση. Αν μάλιστα θέλετε να τα δείτε όλα να ξέρετε πως θα χρειαστείτε τουλάχιστον 2 με 3 ώρες και μην παραλείψετε το παραλιακό μονοπάτι το οποίο είναι υπέροχο. Η πόλη ιδρύθηκε το 665 π.Χ., από Ιωνες αποίκους που κατέφτασαν από το νησί της Ανδρου, ενώ λίγο αργότερα εγκαταστάθηκαν σ’ αυτήν και άποικοι από τη Χαλκίδα. Οι πηγές της αρχαιότητας είναι ακριβέστατες όσον αφορά τη θέση της πόλης. Ο Στράβωνας την τοποθετεί στα «Γεωγραφικά» του νοτιότερα της αρχαίας Ακάνθου, σε παραθαλάσσια περιοχή και αναφέρει και την ύπαρξη μιας μικρής νησίδας απέναντι από την πόλη, με το όνομα Κάπρος (προφανώς το σημερινό νησάκι Καυκανάς). Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι το ίδιο όνομα αποδίδεται και στο λιμάνι των Σταγείρων, ενώ πολλά νομίσματα της πόλης έφεραν ως σύμβολο έναν κάπρο.

[…] ἔστι δ΄ ‘Άθων ὄρος μαστοειδὲς ὀξύτατον ὑψηλότατον· οὗ οἱ τὴν κορυφὴν οἰκοῦντες ὁρῶσι τὸν ἥλιον ἀνατέλλοντα πρὸ ὡρῶν τριῶν τῆς ἐν τῇ παραλίᾳ ἀνατολῆς. καὶ ἔστιν ἀπὸ πόλεως τῆς ‘Ακάνθου ὁ περίπλους τῆς χερρονήσου ἕως Σταγείρου͵ πόλεως τοῦ ‘Αριστοτέλους͵ στάδια τετρακόσια͵ ἐν ᾗ λιμὴν ὄνομα Κάπρος καὶ νησίον ὁμώνυμον τῷ λιμένι· εἶτα αἱ τοῦΣτρυμόνος ἐκβολαί·
Στράβωνας, Γεωγραφικά 7a.1.33.12

Α’ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ & «ΚΟΙΝΟ ΧΑΛΚΙΔΕΩΝ»

Μετά το πέρας των Περσικών Πολέμων τα Στάγειρα προσχώρησαν στην Α' Αθηναϊκή Συμμαχία, αν και οι πηγές αναφέρουν ότι η συνεισφορά τους στο κοινό ταμείο ήταν σχετικά μικρή. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, όμως, το 424 π.Χ., η πόλη αποστάτησε από τους Αθηναίους, συμμάχησε με τους Σπαρτιάτες και παραδόθηκε στο Βρασίδα, ο οποίος φρόντιζε να τονίζει στους κατοίκους των πόλεων της αθηναϊκής συμμαχίας ότι πήγαινε ως ελευθερωτής τους για να τους σώσει από τον αθηναϊκό ζυγό. Αυτός ο ισχυρισμός εύρισκε ανταπόκριση τουλάχιστον σε ορισμένα στρώματα του πληθυσμού τα οποία λαχταρούσαν να απαλλαγούν από την οικονομική αφαίμαξη που εφήρμοζε εις βάρος τους η Αθήνα.

Με αυτό το σχέδιο ο Βρασίδας ξεκίνησε να διασπάσει την αθηναϊκή αυτοκρατορία στη Βόρεια Ελλάδα. Κατά την εκστρατεία του εκεί κατέλαβε κι άλλες πόλεις, όπως την Ακανθο, αλλά και την Αμφίπολη, μια από τις πιο σημαντικές αθηναϊκές αποικίες. Την άνοιξη του 423 π.Χ. Αθήνα και Σπάρτη συνήψαν ανακωχή, αλλά ο Βρασίδας αρνήθηκε να εγκαταλείψει το σχέδιό του. Τον Απρίλιο του 422 π.Χ. η ανακωχή έληξε και οι Αθηναίοι έστειλαν εκστρατευτικό σώμα υπό τον Κλέωνα να ανακαταλάβει τις πρώην κτήσεις τους στη Βόρεια Ελλάδα. Ο Βρασίδας όμως συνέτριψε τους Αθηναίους στην Αμφίπολη, όπου, ωστόσο, σκοτώθηκε και ο ίδιος, όπως και ο αντίπαλός του Κλέων. Ετσι, τα Στάγειρα δεν επέστρεψαν ποτέ στην Αθηναϊκή Συμμαχία.

Αργότερα, τα Στάγειρα εντάχθηκαν στο «Κοινό των Χαλκιδέων», την συνομοσπονδία των πόλεων της Χαλκιδικής που είχε πρωτεύουσα την Ολυνθο. Ο Φίλιππος ο Β’, πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ισοπέδωσε την πόλη στον Ολυνθιακό πόλεμο το 349 π.Χ., και την ανοικοδόμησε ξανά προς τιμήν του Αριστοτέλη, τον οποίο εκτιμούσε ιδιαίτερα. Πιθανότερο είναι, πάντως, η πόλη να ανοικοδομήθηκε από τον ίδιο τον Μέγα Αλέξανδρο, όπως αναφέρεται σε άλλες πηγές.

ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Παρά την μετέπειτα ανοικοδόμηση της πόλης, η καταστροφή αυτή σηματοδότησε την αρχή μιας φθίνουσας πορείας, η οποία οδήγησε σταδιακά στην παρακμή. Κατά τους ελληνορωμαϊκούς χρόνους η πόλη ερήμωσε. Να σημειώσουμε ότι ο Στράβωνας, που έζησε από το 63 π.Χ. μέχρι το 23 μ.Χ., αναφέρει στα περίφημα «Γεωγραφικά» του, ότι την εποχή που επισκέφτηκε την περιοχή, τα Στάγειρα ήταν ήδη ερημωμένα.

[…] ἐν δὲ τῷ κόλπῳ πρώτη μετὰ τὸν Ἀκανθίων λιμένα Στάγειρα͵ ἔρημος͵ καὶ αὐτὴ τῶν Χαλκιδικῶν͵‘Αριστοτέλους πατρίς͵ καὶ λιμὴν αὐτῆς Κάπρος καὶ νησίον ὁμώνυμον τούτῳ· εἶθ΄ ὁ Στρυμὼν καὶ ὁ ἀνάπλους εἰς Ἀμφίπολιν εἴκοσι σταδίων·
Στράβωνας, Γεωγραφικά 7a.1.35.25

ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Κατά τη μεσαιωνική περίοδο, κοντά στο 1000 μ.Χ., αναφέρεται στη θέση της αρχαίας πόλης ένα κάστρο με την ονομασία κάστρο της Λιβασδιάς ή της Λιψάσδας. Ο επισκέπτης μπορεί και σήμερα να δει τα ερείπια κάποιων κτισμάτων στον βόρειο λόφο του αρχαιολογικού χώρου καθώς και μικρό τμήμα βυζαντινού περιτειχίσματος στους πρόποδές του.

ΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΑ

Οταν ο Αριστοτέλης απεβίωσε το 322 π.Χ. στη Χαλκίδα, το σώμα του μεταφέρθηκε στη γενέτειρά του, τα Στάγειρα, όπου θάφτηκε με εξαιρετικές τιμές. Ανακηρύχθηκε «οικιστής» της πόλης και έκτισαν βωμό πάνω στον τάφο του. Μάλιστα, καθιέρωσαν γιορτή στη μνήμη του, τα «Αριστοτέλεια». Σήμερα γίνονται σοβαρές προσπάθειες από την τοπική αυτοδιοίκηση και άλλους τοπικούς φορείς να αναβιώσουν τα "Αριστοτέλεια".

[…] Ο δε γε Αριστοτέλης έρχεται εν τη Μακεδόνων πόλει, ένθα παιδεύει Αλέξανδρον τον κτίστην, και μέγα μέρος γέγονε της τούτου βασιλείας. Πολλά γαρ εδυνήθη παρά τω βασιλεί, και τη δυνάμει δεόντως εχρήσατο, ευ ποιών και εκάστω ιδία και πάσι κοινή. Και ότι μεν πολλούς ιδία ευ εποίησε, δηλώσουσιν αι φερόμεναι αυτού συστατικαί επιστολαί περί τινων προς τον βασιλέα. Ότι δε και κοινή πολλούς ευ εποίησε, δηλοί το και την των Σταγείρων πόλιν κατασκαφθείσαν, πείθειν Αλέξανδρον αύθις κτίζειν. Όθεν και οι Σταγειρίται εορτήν επιτελούσι τω Αριστοτέλει, Αριστοτέλειαν αυτήν προσαγορεύοντες, και τον μήνα δε, εν ω η εορτή επιτελείται, Σταγειρίτην προσαγορεύοντες […]
Aristotelis opera omnia, Τόμος 16, Σελίδα 288

ΟΙ ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ

Οι πρώτες ανασκαφικές επεμβάσεις στον αρχαιολογικό χώρο των Aρχαίων Σταγείρων ξεκίνησαν στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και συνεχίστηκαν μέχρι τις μέρες μας φέρνοντας στο φως σημαντικότατα ευρήματα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το σχετικά πρόσφατο πρόγραμμα αναστήλωσης υπό την εποπτεία της ΙΣΤ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, το οποίο με την ολοκλήρωσή του θα προσφέρει πρόσβαση στους επισκέπτες του αρχαιολογικού χώρου σε τμήμα του τείχους που περιλαμβάνει κυκλικό πύργο και τον μεγάλο τετράγωνο πύργο. Στα Αρχαία Στάγειρα συστηματικές ανασκαφές, διαμορφώσεις και αναστηλώσεις έγιναν από τη ΙΣΤ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων μεταξύ 1990-2000, με διευθύνοντα τον αρχαιολόγο Κ. Σισμανίδη -ενώ οι πρώτες ανασκαφικές προσπάθειες ξεκίνησαν στα τέλη της δεκαετίας του 1960 από τον Φ. Πέτσα. Ευρήματα από τις ανασκαφές θα δείτε στο αρχαιολογικό μουσείο του Πολυγύρου.

Το μεσαιωνικό νεκροταφείο της Ιερισσού ανακαλύφθηκε μόλις το 1984, ενώ οι ανασκαφικές έρευνες στο νεκροταφείο της Ακάνθου, που βρισκόταν στον ίδιο χώρο, είχαν ξεκινήσει από το 1970. Ο πλέον αρμόδιος για να μας δώσει πληροφορίες γι’ αυτό είναι ο αρχαιολόγος Ιωακείμ Παπάγγελος ο οποίος συμμετείχε μαζί με άλλους συναδέλφους του στις πρώτες εκείνες ανασκαφές. Μεταφέρουμε αποσπάσματα από την ανακοίνωση του Δρ Παπάγγελου στο 8ο Συμπόσιο Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης, που διοργανώθηκε στην Αθήνα από την Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία, λίγα χρόνια μετά την ανακάλυψη του αρχαιολογικού χώρου.

«Οι τάφοι ήταν απλής κατασκευής λάκκοι, σκαμμένοι στο αμμώδες έδαφος των περισσότερων από τους όποιους τα τοιχώματα στηρίζονταν με αργούς πλακοειδείς λίθους ή θραύσματα παλαιοχριστιανικών θωρακίων ή θραύσματα υστερορωμαϊκών σαρκοφάγων, από όμοιο υλικό ήταν και οι καλυπτήριες πλάκες. Ο προσανατολισμός τους ήταν πάντα Δ-Α και κάθε ταφή περιείχε ένα μόνο νεκρό (εκτός από μια παιδική πού είχε δύο) ύπτιο, με τα χέρια σταυρωμένα στο στήθος ή, σπανίως, το ένα στο στήθος και το άλλο πάνω στην μέση τής λεκάνης. Βρέθηκαν αρκετά κοσμήματα, χάλκινα τα περισσότερα (ενώτια και δακτύλιοι), λίγα αργυρά (ενώτια) και περιδέραια από χάνδρες υαλόμαζας. Λίγα νομίσματα (Ακάνθου, αδιάγνωστα -μάλλον ρωμαϊκά) που βρέθηκαν στα χώματα των επιχώσεων. Κεραμική ανακαλύφθηκε μόνο εκτός τάφων. Ηταν θραύσματα αρχαίων αγγείων και μόνο ένα χαρακτηριστικό παλαιοχριστιανικό όστρακο. Δημοσιευμένα κοσμήματα από όλες τις βαλκανικές χώρες παρόμοια με τα δικά μας, χρονολογούνται από τον 6ο έως τον 12ο αι. μ.Χ.

Σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη, η περιοχή της Ιερισσού ήταν ακατοίκητη προ του 883 όταν στα ερείπια του κάστρου της Ακάνθου, ή δίπλα σ' αυτό, ιδρύθηκε η μονή του Κολοβού. Το 924 αναφέρονται, για πρώτη φορά σαφώς, κάτοικοι της Ιερισσού και γνωρίζουμε ότι προ του 959 εγκαταστάθηκαν στην περιοχή οι πολυσυζητημένοι "Σκλάβοι (ή σκλάβοι;) Βούλγαροι". Από την Ιερισσό επίσης προέρχεται το αρχαιότερο χρονολογημένο γλαγολιτικό κείμενο, του 982). [Σ.Σ. το Γλαγολιτικό αλφάβητο γνωστό επίσης και ως Γκλαγκόλιτσα (ρωσικά:Глаголица) είναι το αρχαιότερο γνωστό Σλαβικό αλφάβητο].

Με το εύρημα μας τίθεται και πάλιν το διττών ερώτημα: Γύρω στις αρχές του 10ου  αι. στην ερημωμένη Ακανθο εγκατεστάθη ένας νέος πληθυσμός, στον οποίο ήταν έντονη (τουλάχιστον) η σλαβική παρουσία, ή κατά την ίδια εποχή και για λόγους τους οποίους αγνοούμε, ο πληθυσμός της Ακάνθου-Ιερισσού ενισχύθηκε με νέους εποίκους, μεταξύ των οποίον και αριθμός σλάβων; Ο εντοπισμός του νεκροταφείου μας πιθανώς να είναι η απαρχή της απαντήσεως, προς το παρόν μπορούμε να επισημάνουμε μόνον τα εξής:
Θα πρέπει να θεωρηθεί ως βεβαία μια προϊούσα συρρίκνωση του αρχαίου νεκροταφείου και ένα "συμμάζεμά" του προς Ανατολάς, δηλαδή προς τα όρια του οικισμού, όπου διατηρήθηκε το νεκροταφείο της Ιερισσού μέχρι τη φοβερή καταστροφή του χωριού από το σεισμό του 1932. Η διατήρηση της ταφικής παραδόσεως στον ίδιο χώρο επί 26 αιώνες, καθώς και η διατήρηση αρχαίων τοπωνυμίων όπως π.χ. Στρατώνι, νομίζουμε ότι μάς επισημαίνει μία πιθανότατη αδιάπτωτη συνέχιση της ζωής στον ίδιο χώρο.

Υπ’ όψιν ότι στην ίδια περιοχή, πάνω από κλασσικές ταφές, εντοπίσθηκε και το τουρκικό νεκροταφείο του 17ου -18ου αι. Στο ίδιο συμπέρασμα συνηγορεί και το γεγονός ότι το 982 κάτοικοι της Ιερισσού με σαφώς σλαβικά ονόματα, υπογράφουν ιδιοχείρως με θαυμάσια ελληνικά. Να θεωρήσουμε ότι πρόκειται για αξιοζήλευτα αποτελέσματα κάποιας πιθανής εκπαιδευτικής προσπάθειας της νεοσυστάτου "Επισκοπής Ερισσού", ή ότι σ' αυτό συνέβαλε και η απομόνωση των νεοεγκατασταθέντων αλλοφύλων μέσα σ’ ένα ελληνικό περιβάλλον; Η συνέχιση της ανασκαφής πιστεύουμε ότι παρέχει τις μόνες ουσιαστικές πιθανότητες για την απάντηση στα ερωτήματα μας».

Η μονή Ζυγού είναι ένα παλιό αγιορείτικο μοναστήρι το οποίο ιδρύθηκε στα μέσα του 10ου αιώνα και καταστράφηκε λίγο πριν από το 1198. Βρίσκεται περίπου 2 χλμ. ανατολικά της Ουρανούπολης, ακριβώς έξω από τα όρια του Αγίου Ορους, σε μια θέση γνωστή και ως Φραγκόκαστρο (μόλις 40 μέτρα έξω από τη σημερινή οριογραμμή του Αγίου Ορους). Σύμφωνα με στοιχεία, φαίνεται να είναι από τα αρχαιότερα μοναστικά ιδρύματα της Αθωνικής χερσονήσου. Ηρθε στο φως από τη σκαπάνη των αρχαιολόγων, με επικεφαλής τον Ιωακείμ Παπάγγελο, μετά από έρευνα το 1984. Την ευθύνη της αρχαιολογικής έρευνας έχει η 10η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.

Oπως αναφέρει ο επιστημονικός υπεύθυνος της ανασκαφής «το Αγιο Ορος από τότε που άρχισε να κατοικείται συνεχώς ανανεώνεται. Ετσι, εαν κάποιος θέλει να μελετήσει τις εντός του Αγίου Ορους μονές από άποψη αρχαιολογική, κτιριολογική και οργάνωσης του λατρευτικού χώρου, πρέπει να ψάξει αλλού. Η μονή Ζυγού ιδρύθηκε τον 10ο αιώνα και το 1198 ήταν ήδη ερημωμένη. Λιθολογήθηκε ελάχιστα –άρα ό,τι υπάρχει εκεί είναι του αρχαίου Αγίου Ορους».

Στην ανασκαφή ο επισκέπτης θα δει το κάστρο, τους πύργους και κυρίως το καθολικό της μονής Ζυγού το οποίο οι αρχαιολόγοι φέρνουν στο φως. Το κάστρο αποτελείται από πέντε οικοδομικές φάσεις, όλες παλαιότερες του 1211. Η εντός των τειχών επιφάνεια φτάνει τα 5,5 στρέμματα και τα τείχη είχαν 11 πύργους –κάποιοι από τους οποίους αναστηλώνονται.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Οταν ο Οσιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης, ιδρυτής της μονής Μεγίστης Λαύρας, πρωτοήρθε στο Αγιο Ορος γύρω στο 958, εγκαταστάθηκε στην περιοχή της μονής του Ζυγού κι έκανε τη πρώτη ασκητική του δοκιμασία υπό την επίβλεψη ενός γέροντος μοναχού της περιοχής. Ομως, η πρώτη αναφορά του τοπωνυμίου Ζυγός γίνεται σε έγγραφο του 942, στο οποίο δεν προσδιορίζεται εαν το όνομα αυτό αναφέρεται σε τοποθεσία, μοναστήρι ή οικισμό. Η πρώτη σαφής αναφορά για την ύπαρξη της μονής Ζυγού γίνεται το 992, όταν ήταν ήδη ένα σημαντικό μοναστικό κέντρο, με σαφή ρόλο στη λειτουργία της Αθωνικής πολιτείας.

Το 1018, όταν ηγούμενος ήταν ο Νύφων, αυξήθηκε η περιουσία της μονής με τη χορήγηση εκτάσεων από την Αγιορείτικη κοινότητα. Την ίδια περίοδο επεκτάθηκε το κτιριακό συγκρότημα και κτίστηκε το νέο Καθολικό (κεντρικός ναός), το οποίο έχει εντοπιστεί και βρίσκεται στο επίκεντρο της ανασκαφικής και αναστηλωτικής προσπάθειας.

Κατά τον 11ο αιώνα η μονή του Ζυγού ήταν ένα από τα σημαντικότερα Αγιορείτικα μοναστήρια, με υψηλή θέση στην ιεραρχία των μονών. Φαίνεται ότι μέσα σ’ έναν αιώνα ολοκληρώθηκε το κτιριακό συγκρότημα όπως διακρίνεται σήμερα μετά την ανασκαφική έρευνα. Πρόκειται για ένα πεντάπλευρο κάστρο, ενισχυμένο από δέκα ή έντεκα πύργους. Για λόγους που δε γνωρίζουμε, στα τέλη του 12ου αιώνα η μονή ήταν έρημη και με χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Αλεξίου Αγγέλου Κομνηνού παραχωρήθηκε μαζί με τα μετόχια της στην επανασυσταθείσα μονή Χελανδαρίου.

Γύρω στο 1206 φαίνεται πως εγκαταστάθηκε στο κάστρο του Ζυγού ένας Φράγκος άρχοντας ο οποίος εξορμούσε για να λεηλατεί το Αγιο Ορος –γεγονός που σταμάτησε το 1211, με παρέμβαση του Πάπα της Ρώμης. Γι’ αυτό και τα ερείπια της μονής ήταν γνωστά στην περιοχή και αναφέρονται συχνά -και στους χάρτες- ως Φραγκόκαστρο.

Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ-ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Η εγκατάλειψη και η απόληψη λίθων για οικοδομικό υλικό μετέτρεψαν το μοναστήρι σ’ έναν θλιβερό σωρό ερειπίων, ο οποίος συνέχισε να αποτελεί πηγή οικοδομικών υλικών για τους κατοίκους της περιοχής μέχρι το 1980. Μέσα και γύρω από το μοναστήρι λειτουργούσαν έξι ασβεστοκάμινοι. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι από εδώ προήλθε ο ασβέστης που χρειάστηκε για να κτιστεί το Ξενία στην Ουρανούπολη, το 1960.

Πολύτιμες πληροφορίες για τη μονή αντλούμε από τα αρχεία της 10ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, η οποία είναι υπεύθυνη για την αρχαιολογική έρευνα. Με τις τελευταίες ανασκαφικές έρευνες διαπιστώθηκε ότι η μονή κτίστηκε σε θέση όπου προϋπήρχαν εγκαταστάσεις από τον 4ο π.Χ. μέχρι και τον 6ο μ.Χ. αιώνα. Το κτιριακό συγκρότημα αποτελείται από τον παλαιό πυρήνα (τον δυτικό), ο οποίος διπλασιάσθηκε με επέκταση προς ανατολάς.

Το Καθολικό βρίσκεται στην επέκταση και άρχισε να δημιουργείται κατά το πρώτο μισό του 11ου αιώνα. Αποτελείται από τέσσερις σαφώς διακρινόμενες οικοδομικές φάσεις: Αρχικά οικοδομήθηκε ο σύνθετος τετρακιόνιος κυρίως ναός, με τον στενό νάρθηκά του. Σε δεύτερη φάση προστέθηκε το βόρειο παρεκκλήσι με τον κτητορικό τάφο, στην τρίτη ο εξωνάρθηκας και στην τέταρτη το νότιο μονόχωρο τρουλλαίο παρεκκλήσι με τον κτητορικό, επίσης, τάφο. Ακολούθησε η κατασκευή των τριών επισήμων τάφων σε επαφή με τον νότιο τοίχο του Καθολικού. Πρόκειται για σταυροειδή εγγεγραμμένος ναό, με δύο ταφικά παρεκκλήσια.

Οι τοιχοποιίες του ναού σώζονται σε ύψος 2-4 μέτρων. Τα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη του, έργα περίτεχνα, λεηλατήθηκαν μερικώς σε πολύ πρώιμη φάση και τα περισσότερα από όσα έμειναν ήταν διαμελισμένα. Οι τέσσερις κίονες που συγκρατούσαν τον τρούλο λείπουν, όμως διατηρείται στην θέση του, σχεδόν ακέραιο, το μαρμάρινο διάφραγμα του βορείου δίλοβου ανοίγματος του κυρίως ναού. Το εσωτερικό του ναού ήταν επιχρισμένο με λεπτόκοκκο πατητό ασβεστοκονίαμα και ήταν τοιχογραφημένο. Στο νάρθηκα διατηρήθηκαν τμήματα από τη μεγάλη παράσταση του Ευαγγελισμού και διάλιθοι σταυροί. Στην κόγχη της προθέσεως του νότιου παρεκκλησίου αποκαλύφθηκαν δύο στρώματα τοιχογραφιών με την ίδια παράσταση ενός ολόσωμου ιεράρχη, πιθανώς του Αγίου Νικολάου.

Στα δάπεδα του Καθολικού και του βόρειου παρεκκλησίου υπάρχουν εξαιρετικής τέχνης μαρμαροθετήματα, προφανώς έργα του 11ου αιώνα, τα οποία σώζονται σε ικανοποιητική κατάσταση. Κατά τον 16ο - 17ο αιώνα, όταν το Καθολικό ήταν μισοερειπωμένο, εγκαταστάθηκε ένα συγκρότημα ελαιουργείου στο νάρθηκα. Ενα δεύτερο ελαιουργείο εγκαταστάθηκε την ίδια εποχή σ’ ένα ερειπωμένο ήδη κτίριο στην αυλή της μονής, αλλά η λειτουργία τους σταμάτησε πριν από το 1858.

Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει φέρει στο φως πολλά ευρήματα, ενώ οι ανασκαφικές και αναστηλωτικές εργασίες βρίσκονται σε εξέλιξη. Τα σημαντικότερα κινητά ευρήματα της μονής του Ζυγού είναι ο μαρμάρινος αρχιτεκτονικός διάκοσμος καθώς και τα μαρμαροθετημένα ψηφιδωτά δάπεδα, χαρακτηριστικό της βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Επίσης, από τα ανασκαφικά μικροευρήματα, ξεχωρίζουν τρία μολυβδόβουλα του 11ου αιώνα, κλείστρα βιβλίων, ένα αργυρό επίχρυσο μετάλλιο με χαρακτή παράσταση της Αγίας Παρασκευής, μια μικροσκοπική σφραγίδα, εγκόλπιο με παράσταση Αρχαγγέλου, υάλινες ψηφίδες από εντοίχιο ψηφιδωτό, χάλκινες βελόνες και δακτυλήθρες, μαχαίρια, νομίσματα 11ου και 12ου αιώνα, εφυαλωμένη κεραμική και γυάλινα αγγεία της ίδιας εποχής.

Οι γλάροι που πετούν γύρω του και οι ψαράδες που μπαλώνουν τα δίχτυα τους κοντά στην προβλήτα, ταιριάζουν απόλυτα με την εικόνα του μοναχικού, ψηλού πύργου πάνω στην άμμο. Το σύμβολο της Ουρανούπολης, η τελευταία «καρτ ποστάλ» που παίρνουν μαζί τους όσοι μπαίνουν στο πλοίο για το Αγιο Ορος, φαίνεται πως υπάρχει εκεί από τον 12ο αιώνα και είναι ο μεγαλύτερος και καλύτερα σωζόμενος πύργος στη Χαλκιδική. Το συγκρότημα αποτελούν ο βυζαντινός πύργος, ο μικρός οχυρός περίβολος, που τον λένε μπαρμπακά, και ο αρσανάς του 1865.

Ανήκε στο μετόχι Προσφόριον (σημερινή Ουρανούπολη) του οποίου τον αρχικό πυρήνα κατείχε η μονή Βατοπεδίου ήδη το 1018. Διάσπαρτες πληροφορίες για τα όσα συνέβησαν στο στιβαρό κτίσμα αντλούμε από της πηγές, αφού οι ανασκαφικές έρευνες δεν έχουν ολοκληρωθεί. Ξέρουμε ότι το 1379 φιλοξενήθηκε εδώ ο δεσπότης της Θεσσαλονίκης Ιωάννης Παλαιολόγος, ότι σε σεισμό του 1585 έπαθε μεγάλες ζημιές και το 1858 ήταν ακατοίκητος και ερημωμένος -μια εικόνα που άλλωστε αντίκριζε κανείς τότε σε όλη τη Χαλκιδική. Επίσης, πιθανότατα πυρπολήθηκε το 1821, αφού υπάρχουν μαρτυρίες ότι το 1858 ήταν σε κακή κατάσταση και ακατοίκητος.

Η σημερινή μορφή του πύργου προέκυψε μετά από την εκτεταμένη επισκευή και ανακατασκευή του που ακολούθησε. Το 1924, μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, στους χώρους του μετοχίου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και ίδρυσαν την Ουρανούπολη. Με τον καιρό οικοδομήθηκαν κατοικίες που εντάχθηκαν σταδιακά σ’ ένα ενιαίο οικοδομικό σύνολο. Το 1928 ήρθε το ζεύγος Λοκ (Loch), η Τζόις και ο Σίντνεϊ, ως μέλη ανθρωπιστικών οργανώσεων. Εγκαταστάθηκαν στον πύργο και πρόσφεραν ουσιαστική βοήθεια στους πρόσφυγες και αργότερα στους σεισμοπαθείς.

ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΕΣ-ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ

Το κτίριο έχει να επιδείξει τουλάχιστον τρεις κύριες οικοδομικές-ιστορικές φάσεις. Η πρώτη, η βυζαντινή (11ος -12ος αιώνας), περιλαμβάνει το κάτω, πετρόκτιστο τμήμα, χωρίς τους δύο ορόφους. Σε επόμενη φάση, η οποία τοποθετείται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και πιθανότατα μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1585, κτίστηκαν ακόμα τρεις όροφοι, από τους οποίους σώζονται σήμερα οι δύο. Η τρίτη φάση περιλαμβάνει την εσωτερική ξυλεπένδυση του κτιρίου και τη στέγη που διασώζεται μέχρι σήμερα και συμπεριλήφθηκε στα έργα ανακατασκευής τα οποία ολοκληρώθηκαν το 1862. Ο εξωτερικός λοξός τοίχος αντιστήριξης (σκάρπα) προστέθηκε μετά την ανακατασκευή.

Στην ανατολική πλευρά του πύργου είναι προσκολλημένος ο μπαρμπακάς, δηλαδή ο οχυρός περίβολος, ο οποίος φαίνεται να είναι προσθήκη της πρώιμης Τουρκοκρατίας με μεταγενέστερες επισκευές. Οι σύγχρονοι χώροι ενδιαίτησης και αποθήκευσης στο εσωτερικό του μπαρμπακά οριοθετήθηκαν στα μέσα του 19ου αιώνα. Βορειοδυτικά του πύργου βρίσκεται το κτίριο του αρσανά, που κτίστηκε το 1865 μαζί με μια αποβάθρα η οποία δεν υπάρχει σήμερα. Αποτελείται από τον ημιυπόγειο χώρο φύλαξης της βάρκας του μετοχίου, τους αποθηκευτικούς χώρους στο ημιανώγειο, και το ανώγειο με το χαγιάτι. Υπήρχαν κι άλλα κτίρια: αποθήκες, αχυρώνες, ελαιουργείο, πηγάδια. Σήμερα σώζεται μόνο το χαλκαδιό και το κολληγάδικο.

ΟΙ LOCH

Η Αυστραλέζα συγγραφέας και δημοσιογράφος Joice NanKivell ταξίδεψε στην Ευρώπη για να καλύψει τα γεγονότα του Α’ Παγκοσμίου πολέμου. Το 1919 παντρεύτηκε τον Σκωτσέζο δημοσιογράφο και συγγραφέα Sydney Loch και μαζί συνέχισαν να ταξιδεύουν και να διαμένουν σε διάφορες χώρες του κόσμου θέλοντας να προσφέρουν ανθρωπιστική βοήθεια (ανήκαν στη θρησκευτική ομάδα των Κουάκερων, ή Χριστιανών Φίλων). Σ’ ένα από τα ταξίδια τους πήγαν στη Θεσσαλονίκη και στη συνέχεια έφτασαν ως την Ουρανούπολη. Το 1928 αποφάσισαν να εγκατασταθούν, αρχικά στο νησάκι της Αμμουλιανής και ύστερα στον πύργο του Προσφορίου, ο οποίος τους γοήτευσε.

Οι γεροντότεροι κάτοικοι της περιοχής τους θυμούνται ακόμη και λένε ιστορίες για τη «Μαντάμ» και για τον Sydney που βοήθησαν στις δύσκολες εποχές μετά από το σεισμό του 1932. Για το πώς έτρεχαν όλες τις ώρες της ημέρας να μοιράσουν φάρμακα στους πρόσφυγες και τις νύχτες έπαιρναν τα φαναράκια τους και επισκέπτονταν τα σπίτια των ανθρώπων που είχαν ανάγκη. Η μεγάλη τους συμβολή ήταν στο θέμα των υφαντών, καθώς ο Loch έκανε σχέδια με βάση μοτίβα από τοιχογραφίες του Αγίου Ορους και περσικά χαλιά και η Joice έδειξε στις γυναίκες των Μικρασιατών προσφύγων, που ήταν ήδη έμπειρες στην ύφανση, πώς να βάφουν το μαλλί με φυσικά χρώματα. Και οι δυο πέθαναν στην Ουρανούπολη, ο Sydney το 1954 και η Joice το 1982, στα 95 της χρόνια.